Islamitisch financieren in Nederland: hoe staat het ervoor?

Vorig jaar spraken we mr. Sharif Soliman over zijn boek 'Islamitisch Financieren'. In het boek legt de advocaat van NautaDutilh uit dat de manier waarop islamitische financiers geld ‘uitlenen’ erg veel lijkt op private equity-financiering én dat deze vorm van bankieren als een vorm van ethisch bankieren kan worden gezien. Nu, een jaar later, maken we de balans op. Is islamitisch bankieren in Nederland een stap dichterbij gekomen, en kan het ook voor ondernemers een uitkomst bieden?

“Ik heb het afgelopen jaar veel vragen gekregen en gesprekken gevoerd”, vertelt Soliman. “Mensen namen vooral contact met me op over de halalhypotheek. Je merkt dat daar echt vraag naar is.” De halalhypotheek is de benaming van een op de islamitische leer geschoeide manier waarop de aankoop van woningen door particulieren wordt gefinancierd. Islamitisch bankieren kent een viertal belangrijke uitgangspunten – die u hier kunt teruglezen – waarvan de belangrijkste zijn: het verbod om rente te rekenen en – bij voorkeur zoveel mogelijk – delen van het risico. Dat betekent dat er andere juridische constructies nodig zijn om een halalhypotheek mogelijk te maken.

Bank rekent geen rente bij halalhypotheek 
Toen hij een jaar geleden de halalhypotheek opnieuw introduceerde, licht Soliman toe, heeft hij in eerste instantie gekeken naar de juridisch meest makkelijke versie van zo’n hypotheek. “Die bestaat eruit dat de bank de woning koopt en met een winstopslag verkoopt.” Kort gezegd komt dit erop neer dat de bank een huis koopt voor 100.000 euro en doorverkoopt voor 105.000 euro. De koper betaalt de bank in termijnen terug. Zo rekent de bank geen rente, maar is er de facto voor de bank geen verschil wanneer die een lening van 100.000 euro zou verstrekken tegen 5 procent rente.

“Sommige mensen ervaren dit – onterecht – als een verkapte vorm van rente en daarom heb ik nagedacht over andere mogelijkheden. Dat heeft geresulteerd in een variant van de halalhypotheek die meer recht doet aan de islamitische principes. Een variant waarin zowel de risico’s en winst worden gedeeld.”

Deze halalhypotheek, waarover Soliman publiceerde in vaktijdschrift Financieel Recht in de Praktijk lijkt veel op bedrijfsfinanciering: in ruil voor een investering wordt de bank een soort aandeelhouder, mede-eigenaar van de woning. “Je koopt het huis dan samen met de bank. Als jij 10 procent inlegt, ben je ook voor dat percentage eigenaar van de woning. Voor die 90 procent dat je geen eigenaar bent betaal je huur aan de bank tegen marktwaarde. Daarnaast kun je bijvoorbeeld elk kwartaal een stukje afbetalen”, aldus Soliman. Naarmate er meer is afbetaald, daalt de huur en zo kan het huis op termijn volledig worden afbetaald. “Het mooie aan dit idee is dat je als koper niet het risico hebt van een restschuld. Je wordt samen met de bank eigenaar. Dus op het moment dat je het huis tussentijds wil verkopen, wordt de overwaarde of onderwaarde verdeeld. Omdat je als bewoner geen lening hebt kun je ook nooit met een schuld achterblijven. Als jij 30.000 euro hebt afbetaald en het huis is uiteindelijk minder waard geworden, ontvang je bij verkoop misschien minder dan die 30.000 euro. Vervelend, maar je blijft nooit met een restschuld van 50.000 of 60.000 euro achter zoals we tijdens de financiële crisis zagen.”

Soepelere aflossing als je krap bij kas zit
Bovendien kan er soepeler met een aflossingsschema worden omgegaan als er geen sprake is van een lening, stelt Soliman. “Omdat je óók huurt en de bank mede-eigenaar is, biedt dit ook de mogelijkheid, wanneer je krap bij kas zit door bijvoorbeeld een scheiding, het aflossen tijdelijk te verminderen of zelfs te stoppen. Of stel dat je 50 procent hebt afbetaald, maar onverwachts je baan kwijtraakt en zonder inkomsten zit. In zo’n geval zou je een stukje eigendom kunnen terug verkopen aan de bank en daarmee je huur betalen. Zo voorkom je dat je in drie maanden op straat komt te staan omdat je je hypotheeklasten niet meer kunt betalen. Dit biedt de koper ademruimte”

Er is interesse vanuit banken voor dit nieuwe type product, maar tot nu toe schort het veelal aan juridische en financiële knowhow over hoe het werkt, en hoe het binnen nationale wet- en regelgeving moet worden gepast. Banken zullen het vastgoed waarschijnlijk op hun balans moeten zetten, of hiervoor nieuwe juridische tussenpersonen in het leven roepen. En ook financieel is de halalhypotheek een compleet ander product. Het kopen van een huis op deze manier betekent waarschijnlijk dat je geen aanspraak maakt op hypotheekrenteaftrek, de financiële maatregel die juist is geïntroduceerd om het kopen van woningen te stimuleren.

Goldman Sachs werkt aan islamitische obligaties
“In Engeland en Duitsland zijn er al islamitische financiers. HSBC biedt dit soort producten aan en ook RBS bijvoorbeeld. Zelfs Goldman Sachs is bezig om islamitische obligaties uit te geven. Je ziet een verschuiving, maar de introductie van islamitisch financieren in Nederland is op dit moment nog lastig omdat onze regelgeving er nog niet goed op is ingericht”, ziet de NautaDutilh-advocaat. “Het consumentenrecht hier kent bijvoorbeeld veel beschermingsbepalingen, waar je niet vrij van mag afwijken. Maar die zijn ingegeven vanuit een renteperspectief. Wat als je vervroegd wil aflossen? Het is ook de vraag of een halalhypotheek onder ‘koop op afbetaling’ valt of niet.”

Bedrijfsfinanciering
En hoe zit het met bedrijfsfinanciering? Ook hier is een rentecomponent meestal onderdeel van het verstrekken van werkkapitaal of projectkapitaal. “Islamitische bedrijfsfinanciering is eigenlijk al goed mogelijk onder Nederlands recht, daar loop je niet tegen de problemen aan die je bij hypotheken voor consumenten tegenkomt. De aandacht gaat veelal uit naar de halalhypotheek, maar het makkelijkste is eigenlijk het minst besproken onderwerp”, analyseert Soliman. 

De wereldwijd meest populaire methode wereldwijd is dat de bank koopt wat de ondernemer wil hebben en dat aan hem doorverkoopt. Twee overeenkomsten, een vaste prijs en betaling in termijnen. “De bank koopt bijvoorbeeld een product voor de onderneming en spreekt met de ondernemer een winstmarge af. Voor de berekening ervan wordt door sommige banken gekeken naar de EURIBOR- of LIBOR-rente. 

Hoewel de vraag naar halalhypotheken een stuk groter is dan die van islamitische bedrijfsfinanciering ziet Soliman dat zowel ondernemers als particulieren geïnteresseerd zijn in islamitisch financieren. Niet alleen omdat ze voldoen aan de islamitische uitgangspunten, maar omdat ze in algemene zin beter aansluiten bij de principes van ethisch bankieren en financieren die sinds de financiële crisis door meer en meer mensen wordt omarmd. “Niet alleen moslimondernemers willen koste wat kost niet lenen. Ik heb ook telefoontjes gehad van niet-moslims, ondernemers en particulieren, of ze een islamitische financiering konden krijgen.”

Lees ook:
De 4 principes van islamitisch financieren
Jonge advocaat wil islamitisch bankieren in Nederland mogelijk maken