Ingrid Thijssen (VNO-NCW): ‘Transitietijdperk zorgt voor meer overnames’

Ingrid Thijssen, voorzitter van VNO-NCW, kwam in de zomer van 2020 naar Den Haag, na topposities bij Alliander en de NS. In deze spannende tijd voor ondernemend Nederland, houdt ze de politiek scherp maar heeft zij ook een boodschap voor het bedrijfsleven.
Jan Peter Balkenende en Arjan Groen spraken in de serie Captains of Industry eerder met o.a. Pieter van Oord, Petri Hofsté, Thierry Vanlancker, Kevin Entricken, Frans van Houten en Harmen van Wijnen. Als finale in de serie spreken zij met Ingrid Thijssen, voorzitter VNO-NCW.

Leiderschap

Arjan Groen: “Captains of Industry gaan verschillend om met de balans tussen korte en lange termijn. Baggeraar Van Oord stapt groots in de nieuwe sector windenergie, Philips zet alle kaarten op medische technologie. Frans Muller en Jacques van den Broek waren terughoudend met drastische stappen. Ook denkt men verschillend over termijnen. Zo vindt Thierry Vanlancker een bestuurstermijn van acht jaar te lang, terwijl Kevin Entricken stelt dat hun CEO ook na 17 jaar het langetermijnperspectief behoudt. Wat vind jij het belangrijkste bij een CEO?”

Ingrid Thijssen: “We hebben leiders nodig met een sterke langetermijnfocus, want de huidige transities vergen veel doorlooptijd. Bij de klimaatdoelen gaat het over decennia. Er is ook meer maatschappelijke interactie en verantwoording nodig, dat vraagt om leiders met een ruime opvatting van hun rol in de samenleving. Het verbaast me als mensen nog steeds denken dat je als bedrijf niet verantwoordelijk bent voor de externe effecten van je bedrijfsvoering. Daarbij is het belangrijk dat je als CEO volstrekt transparant bent. Ook als het tegenzit.”

Jan Peter Balkenende: “Tegelijk rekenen we bedrijven af op de korte termijn en regeren de kwartaalrapportages nog steeds. Aandeelhouders haken makkelijk af.”

Ingrid Thijssen: “Daar zit een enorme spanning, zeker. Bijvoorbeeld bij Shell, daar stapt pensioenfonds ABP uit, terwijl juist pensioenfondsen wat mij betreft een force for good zouden moeten zijn. Zij kunnen bedrijven scherp houden op de lange termijn. Doodzonde als zij het overlaten aan puur kapitalistische aandeelhouders die er in zitten voor korte termijn maximaal rendement. Wat ook ingewikkeld is voor bedrijven, is dat er steeds meer stakeholders komen. En die zijn het lang niet altijd met elkaar eens.”

Arjan Groen: “Hoeveel tijd krijg je als leider wat jou betreft?”

Ingrid Thijssen: “Het simpele antwoord is: niet te kort en niet te lang. Maar lang genoeg om geconfronteerd te worden met je eigen fouten. Soms word je zelf de rem op veranderingen die nodig zijn. Dat moet je aanvoelen. Ideaal is denk ik een periode tussen de vijf en acht jaar. Een leider moet voldoende tijd krijgen om mensen mee kunnen nemen en ook de verbinding te leggen met de overheid en andere stakeholders. De systeemvraagstukken die er momenteel liggen zijn zo groot: niemand kan dat alleen.”

Jan Peter Balkenende: “Het politieke debat verwijdert zich verder van het bedrijfsleven, het lijken gescheiden werelden, dat is eigenlijk jammer. Hoe kijk jij daar tegenaan?”

Ingrid Thijssen: “De politiek is niet zo positief over het bedrijfsleven momenteel. Het grote publiek wel, dat is een interessant verschil. Ik ben wel bezorgd over die verwijdering. Je moet het samen doen, maar er wordt soms heel boos gedaan. De huidige coalitie lijkt dit gelukkig te begrijpen, ook het coalitieakkoord vind ik goed op deze punten. Het sentiment zou binnen de diverse ambtenarenapparaten wel positiever kunnen, zeg ik voorzichtig. Omdat voor de grote transities samenwerken tussen overheid en bedrijven essentieel is, is het van belang dat beide partijen zich bewust zijn van hun rol in het negatieve sentiment.”

M&A

Arjan Groen: “M&A is een van de krachtigste instrumenten. Captains of Industry kunnen er veel waarde mee creëren of vernietigen. Wolters Kluwer transformeerde door meer dan 100 acquisities en veel divestments. Ook Frans van Houten ruilde de traditionele Philips-ondernemingen om voor nieuwe medische technologiebedrijven. Wat denk jij, krijgen we meer of minder overnames in de komende tijd?”

Ingrid Thijssen: “Meer, omdat we in een transitietijdperk zitten. Grote bedrijven kunnen beperkt vanuit zichzelf innoveren en transformeren. Dan zijn acquisities een logische stap. Zeker omdat iedereen ziet dat het sneller moet. Waar ik zorgen over heb, is wat er verkocht wordt vanuit milieuoogpunt. Als ‘grijze bedrijven’ in handen komen van aandeelhouders die het niet zo nauw nemen, dan is de wereld daar niet mee geholpen. Mooi dat Shell schaliegasvelden in Texas verkoopt, maar wat als de nieuwe eigenaar meer laat affakkelen?”

Arjan Groen: “In onze serie komt merger control ter sprake. Thierry Vanlancker had bezwaar tegen de verlengde wachttijd voor overnames. Van Oord betreurt dat China technologie koopt die we voor Nederland zouden moeten behouden. Pleit je voor meer of minder overheidsbemoeienis met M&A?”

Ingrid Thijssen: “De geopolitieke verhoudingen zijn erg veranderd, daar ben ik niet blij mee. Europa is te naïef en reactief. We moeten op onze zaak passen waar het onze technologie en verdienmodellen voor de toekomst betreft. En dus bij overnames van buiten Europa. Ik geloof erg in gezonde wederzijdse afhankelijkheid. Technologie gaat bepalen wie dominant is in de wereld. Daar moeten we op inzetten; het is essentieel dat Europa meer frontrunner wordt.”

Governance

Arjan Groen: “Bij de interviewees zien we een verschuiving naar andere stakeholders dan alleen aandeelhouders. Zo streven Petri Hofsté en Jacques van den Broek naar betere loopbaanbegeleiding en omscholing van werknemers en Jeroen van der Veer benadrukt het belang van goede harmonie met alle stakeholders: aandeelhouders, klanten, personeel; hij voegt overheid, vakbonden en NGO’s hieraan toe. Wat is de verantwoordelijkheid van aandeelhouders zelf?”

Ingrid Thijssen: “Er is niets mis met geld verdienen, maar aandeelhouders moeten kijken naar winstoptimalisatie op de lange termijn. Bij beursgenoteerde bedrijven hangt de langetermijnwaardecreatie nu erg af van het type aandeelhouders. Je zou graag willen dat Nederlandse pensioenfondsen voor de lange termijn instappen. Hoewel zij ook belang hebben bij rentabiliteit, hebben ze die lange horizon en kunnen tijdelijk genoegen nemen met wat minder rendement. Maar in de praktijk gaat dat nog wel eens anders.”

Arjan Groen: “Als we kijken naar de belangen van stakeholders bij bedrijven, leven we dan nu in een tijd van grote veranderingen of juist niet?”

Ingrid Thijssen: “Dit is zeker een tijd van grote veranderingen. Zoals hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans zegt: ‘We zitten niet in een tijdperk van veranderingen maar in een verandering van tijdperk.’ Dat ben ik zeer met hem eens, vooral wat het vraagstuk van de opwarming en de uitputting van de aarde betreft. Dan heb je nog geopolitieke ontwikkelingen en de digitalisering. We zitten midden in een volgende industriële revolutie.”

De BV Nederland

Arjan Groen: “Hoe blijven we relevant en effectief als BV Nederland? Jacques van den Broek stelt dat de overheid slecht luistert. Ook Van Oord is kritisch op de overheid en hun branchegenoot Boskalis schermt met vertrek. Unilever, Shell en RELX zijn al weggegaan. Wat moet er gebeuren?”

Ingrid Thijssen: “Ik maak me zorgen over het gemak waarmee afscheid wordt genomen van grote bedrijven die ons verlaten. Ik hoop dat het vertrek van Shell in ieder geval een wake-up call is geweest. Maar dan moet er wel geluisterd worden, zoals Pieter van Oord en Jacques van den Broek ook zeiden. Er beweegt gelukkig wel iets, hier in het Haagse. Maar soms hoor ik ook: ‘dat is allemaal oude economie’, waarmee bedoeld wordt dat het niet erg zou zijn dat ze vertrekken. En er dus geen reden zou zijn om beter te letten op de randvoorwaarden voor het functioneren van bedrijven in Nederland. Maar bedrijven als Adyen en ASML hebben dezelfde goede condities nodig. We zijn de consensus kwijt over wat goed is voor Nederland. De eensgezindheid die we altijd hadden is weg, en dat is zorgelijk. Maar dat hoort misschien ook bij de verandering van een tijdperk. Het kabinet, de minister van Economische Zaken voorop, heeft een rol om die eensgezindheid terug te vinden. Neem Tata Steel: de stemming was eerst: laat ze dan maar vertrekken. Maar gelukkig is er een omslag gekomen en wordt er nu gepleit voor een groen industriebeleid.”

Arjan Groen: “Hebben Captains of Industry een rol te spelen in het publieke debat, bijvoorbeeld door vaker op de zeepkist te gaan staan?”

Ingrid Thijssen: “Zeker, het helpt ontzettend om te laten zien dat je maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt. Dat publieke optreden is ook nodig, om het met elkaar eens te worden en sneller te handelen. Bovendien draagt het bij, als het gaat om het negatieve sentiment, om te laten zien wat je allemaal doet op het gebied van maatschappelijke verantwoordelijkheid. Er gebeurt veel meer dan het grote publiek weet.”

Jan Peter Balkenende: “Brede welvaart is een mooi concept en gelukkig hebben we CEO’s die dat willen oppakken. Hoe zie jij de verhouding tussen grote en kleine bedrijven, wat moet het MKB doen?”

Ingrid Thijssen: “We hebben in Nederland een uniek ecosysteem: de samenhang tussen grote en kleine bedrijven en ook de samenwerking met universiteiten en andere partijen is heel goed. De grote bedrijven zijn het meest zichtbaar en kunnen grote stappen zetten. De kleinere bedrijven zijn een stille kracht, daar wordt heel veel werk verzet, ook qua innovatie. Dat is mooi en past bij onze Rijnlandse wortels. Het MKB doet veel op maatschappelijk gebied en zit in alle haarvaten van de samenleving, dat realiseren mensen zich vaak niet.”

Jan Peter Balkenende: “Moet de overheid de grote redder zijn bij iedere crisis? In het regeerakkoord zie je dat de budgetten toenemen, dat brengt ook weer risico’s met zich mee.”

Ingrid Thijssen: “Die pendule gaat altijd heen en weer. Nu meer richting overheid. De investeringen die het nieuwe kabinet wil doen vind ik verantwoord en noodzakelijk voor de modernisering en verduurzaming van Nederland. Het komt nu aan op uitvoering en daarvoor heeft de overheid geen sterk trackrecord. Dat moet beslist beter, anders bereiken we niet wat er nodig is. Maar er is gelukkig steeds meer besef dat we het samen moeten doen. Ik heb een sterk gevoel dat het momentum nu goed is.”

Arjan Groen: “Hoe ontwikkelt de rol van VNO-NCW zich en wat willen jullie hebben bereikt in drie tot vijf jaar?” 

Ingrid Thijssen: “Onze nieuwe koers kiest expliciet voor brede welvaart. We focussen niet langer op de ene pijler ‘economie’ maar ook op ‘inclusiviteit’ en ‘duurzaamheid’. Die drie pijlers hangen nauw samen. Ondernemen op een uitgeputte aarde lukt niet bijvoorbeeld.
We zijn op alle drie die pijlers meteen flink aan de gang gegaan afgelopen jaar na het verschijnen van onze nieuwe koers. Zo zijn onze voorstellen voor een inclusieve arbeidsmarkt uitgemond in een sociaal akkoord met de vakbeweging. Dat moet bijvoorbeeld zorgen een betere balans tussen vast en flex. We hebben een stikstofplan gemaakt met boeren, bouwers en natuurorganisaties. Ook hebben we een klimaatplan gemaakt. De Nederlandse industrie gaat meer doen op klimaat dan tot nog toe voorzien en volgens Europa vereist. Zo willen we economisch en qua duurzaamheid tot de top van de wereld gaan behoren. Dat moet allemaal komende jaren zijn beslag krijgen en dit is ook goed terug te zien in het coalitieakkoord.”