Bestuursvoorzitter ABP: ‘Grote betalingen aan private equity een kwalijke zaak’

Jan Peter Balkenende en Arjan Groen spraken in de serie Captains of Industry eerder met o.a. Pieter van Oord, Petri Hofsté, Thierry Vanlancker, Kevin Entricken en Frans van Houten. Nu ligt de focus op de financiers van de toekomst, in een gesprek met Harmen van Wijnen bestuursvoorzitter van pensioenfonds ABP.

Harmen van Wijnen staat aan het roer van het op twee na grootste pensioenfonds ter wereld, met 530 miljard euro aan boord. Voor hij deze baan accepteerde was hij onder meer bestuurder bij de Christelijke Hogeschool Ede, predikant en als actuaris partner bij EY. Voor ABP zijn de huidige omstandigheden turbulent en de verwachtingen hoog. Hoe combineert hij verduurzaming en de financiering van de energietransitie met gezonde pensioenen? Hoe houdt hij de blik op de lange termijn, in deze storm?

Strategie

Jan Peter Balkenende: “Hoe stuurt pensioenfonds ABP op de 'economy of well-being' (OESO) en het begrip ‘brede welvaart’ (SER)?”

Harmen van Wijnen: “Pensioenfondsen kijken naar het totale plaatje. Vanuit dat brede perspectief hebben we in 2015 duurzaamheid toegevoegd aan onze beleggingsdriehoek van rendement, kosten en risico. We voelen ons niet alleen financieel, maar ook maatschappelijk verantwoordelijk. De Social Development Goals van de Verenigde Naties zitten ingebakken in al onze systemen en afwegingen. Twintig procent van onze beleggingen moet aan de SDG’s gerelateerd zijn.”

Jan Peter Balkenende: “Die afwegingen worden natuurlijk bij meer fondsen gemaakt. Zijn jullie leidend in deze discussie?”

Harmen van Wijnen: “We voelen ons verantwoordelijk om voorop te lopen, en dat doen we ook denk ik. Maar we moeten keihard werken om een voorloper te blijven. De recente beslissing om uit fossiele producenten te stappen was echt nodig, omdat we achterop dreigden te raken bij het bereiken van de klimaatdoelstellingen.”

Arjan Groen: “Wat is je langetermijn verwachting voor de prijsverhouding tussen arbeid en kapitaal? Worden we een renteniersland? En kunnen van ons pensioen straks nog wel zorg en andere diensten betalen?”

Harmen van Wijnen: “De schaarste aan arbeid is erg toegenomen. Inflatie gaat ook door de geopolitieke situatie als een dolle omhoog. We hebben met circa tien procent nu de hoogste inflatie sinds vijftig jaar. Tegelijk hebben we al twaalf jaar niet kunnen indexeren, dat is een enorm probleem. En nu het erop lijkt dat we dat eindelijk wel kunnen doen, zijn het percentages van twee tot tweeënhalf procent, terwijl de reële achteruitgang veel groter is. En ik weet niet wat de toekomst brengt. Stagflatie is funest. In Nederland hebben we gekozen voor kapitaaldekking, er is 1800 miljard euro pensioenvermogen in Nederland. Dat systeem werkt uitstekend, zolang de rendementen hoger zijn dan de prijsinflatie. Als dat ophoudt, krijg je uitholling van het kapitaaldekkingssysteem. Dat zijn scenario’s waar wij ons echt zorgen over maken. Reparatie door premieverhoging lijkt me niet reëel. Ik ben zelf onderhandelaar geweest voor de werkgevers en ken de posities. De premies kunnen echt niet meer omhoog, die lopen al tegen de dertig procent. Een goed financieel rendement is dus essentieel, willen we straks genoeg pensioen hebben. Dat vraagt om een beleggingsmix waarin je risico’s spreidt en waar categorieën met een hoog risico onderdeel van zijn.”

“De premies kunnen echt niet meer omhoog, die lopen al tegen de dertig procent”
–    Harmen van Wijnen, bestuursvoorzitter ABP 

Jan Peter Balkenende: “Het Nederlandse pensioenstelsel wordt wel vergeleken met cappuccino, vanwege de verschillende gestapelde elementen. Wat betekent het voor ons als de kapitaaldekking tekort schiet?”

Harmen van Wijnen: “Als het negatieve effect van stagflatie aanhoudt, dan wordt de melk in onze cappuccino erg zuur. Dan krijgen we een uitholling van het systeem. Het afgelopen jaar hadden we negatieve rekenrentes, dat is een absurde situatie. Als dat aanhoudt, kom je misschien uit bij een omslagstelsel. Hier wil ik eerlijk gezegd niet aan denken.”

Arjan Groen: “Wat blijft er in zo’n benarde situatie over van duurzaamheid?”

Harmen van Wijnen: "Financieel rendement en duurzaamheid kunnen samengaan. ABP is een sociale, maatschappelijke, financiële instelling, in die volgorde. Onze taak is de uitvoering van de pensioenafspraken tussen de sociale partners. Daarnaast zijn we inderdaad een financiële instelling, die moet voldoen aan de daarvoor geldende regels. Tegelijk weegt ook onze maatschappelijke verantwoordelijkheid zwaar. Het zijn elementen die soms botsen. Meestal gaat het gelijk op, maar soms moet je keuzes maken. En dan zijn er altijd mensen die kritiek hebben. Toen wij uit fossiele producenten gingen kregen we te horen: ‘Nu gaan jullie een beetje goede sier maken met onze centen.’ Maar er zijn genoeg studies die aantonen dat de waardecreatie op lange termijn groter is als je duurzame keuzes maakt. Wat het voor ons extra complex maakt is dat we gedwongen zijn een kortetermijn risicohuishouding te hebben en dat we ook maandelijks rapporteren over onze rendementen en dekkingsgraad. Natuurlijk ben ik ook blij dat we vorig jaar elf procent rendement hebben gerealiseerd. Maar uiteindelijk gaat het om de uitkomsten dertig, veertig jaar verder.”

Allocatie

Arjan Groen: “Wat is het percentage duurzame beleggingen van ABP in 2050? En hoe blijven jullie scherp op greenwashing?”

Harmen van Wijnen: “Wat mij betreft zitten we in 2050 op honderd procent duurzaam. Greenwashing proberen we te voorkomen door scherp beleid. Wij zijn daarover bijvoorbeeld in gesprek met Milieudefensie. Zij zeggen: ‘Je moet voor iedere investering een klimaatplan eisen’. En dat doen we ook. Wat we dan nog nodig hebben zijn meetinstrumenten zoals het beprijzen van externaliteiten en goede audits, in plaats van mooie verhalen. Maar de financiële sector kan dat niet alleen. De energietransitie, het bewaken van de biodiversiteit, het zijn grote issues. De traditionele industrie is nog huiverig voor de transitie door hun oude businessmodellen. Wij zijn maar één van de spelers. Wij kunnen en zullen invloed uitoefenen, maar de overheid moet helpen. Het moet gezamenlijk gebeuren.”

Jan Peter Balkenende: “Hoe zwaar weegt de publieke opinie voor jullie allocatie? Iedereen vindt iets van pensioen.”

Harmen van Wijnen: “Pensioen doet het niet goed in de publieke opinie. Mensen begrijpen het niet en ruim tien jaar zijn er geen verhogingen geweest. Dat is het beeld. Er waren actiegroepen over fossiel, onze kantoren werden zelfs bezet. Maar we zijn niet direct van slag. We gaan overal in gesprek, dat is ook mijn rol als voorzitter. Neem bijvoorbeeld de discussie over de hoge beloningen die wij uitkeren aan private-equitymanagers. Ik heb daar een blog over geschreven, waarin ik de discussie wil aanzwengelen.”

Jan Peter Balkenende: “Het is mooi en moedig om dingen bespreekbaar te maken en een standpunt in te nemen, maar dan verwachten mensen ook verandering en resultaten.”

Harmen van Wijnen: Lachend: “Er zit waarschijnlijk een missionaris in mij, ik ga makkelijk het gesprek aan, ben een meester in het op tafel leggen van dillema’s. Maar je hebt gelijk, vervolgens moet er ook iets gebeuren. Daar zijn vaak ook anderen voor nodig. Bijvoorbeeld een coalitie met pensioenfondsen, als het gaat om die prestatievergoedingen in private equity. Is de beloning fair voor de inspanning die wordt geleverd? Ik weet dat we te maken hebben met bestaande fee-afspraken en er is ook marktwerking. Maar de grote betalingen aan private equity zijn ten opzichte van onze deelnemers een kwalijke zaak en we hebben de verantwoordelijkheid om dit aan te pakken.”

Arjan Groen: “Vind je het fair als hoge percentages worden betaald voor rendementen die voor een belangrijk deel ook passief kunnen worden behaald?”

Harmen van Wijnen: “Dat is een goede richting voor de discussie. Je moet het afpellen. Voor het rendementsdeel dat dankzij een brede marktstijging wordt behaald, lijkt me een hoge beloning niet redelijk. Maar wat daar bovenuit gaat is wel een bijzondere prestatie, en daar zouden andere regels voor kunnen gelden.”

Management

Arjan Groen: “Hoe kijk je tegen juridisering aan?”

Harmen van Wijnen: “Ik heb aan Milieudefensie ook de vraag gesteld: dit is een constructief gesprek, maar hebben we nu volgende maand een rechtszaak aan de broek hangen? Daar word ik toch een beetje nerveus van. Aan de andere kant: als akkoorden en engagements niet werken, vind ik het logisch als er juridische stappen worden gezet. Maar het zou niet nodig moeten zijn.”

“Keerzijde van juridisering is dat we straks geen bestuurders meer kunnen krijgen.”
–    Harmen van Wijnen, bestuursvoorzitter ABP 

Jan Peter Balkenende: “En dan heb je vervolgens nog de persoonlijke aansprakelijkheid.”

Harmen van Wijnen: “Dat is de keerzijde van de juridisering, dat je straks geen bestuurders meer kan krijgen. Ik vind dat je als bestuurder je zaakjes op orde moet hebben en dan hoef je voor aansprakelijkheid niet bang te zijn. In de publieke sector zijn de beloningen door de wet beperkt, en daar ben ik het mee eens. Maar als je dan ook nog eens persoonlijke aansprakelijkheid als een zwarte schaduw boven je hebt hangen, dan gaat het verlies aan talent ten koste van de kwaliteit. Ik hoop dat we daarin niet verder afzakken en vertrouwen in elkaar houden.”

Arjan Groen: “Wat is de meerwaarde van de omvang van ABP en wat zijn de nadelen?”

Harmen van Wijnen: “Schaalvoordeel betekent meer rendement, meer inspraak bij grote bewegingen. De keerzijde is dat we log zijn. En dat we te groot zijn voor kleine initiatieven. Met het ANET fonds hebben we wel een tussenvorm waarmee we kleine bedrijven kunnen steunen, vanuit maatschappelijke verantwoordelijkheid.”

Arjan Groen: “Gaan fossiele bedrijven transformeren of verdwijnen?”

Harmen van Wijnen: “Ik denk dat het fossiele energieproducenten uiteindelijk niet lukt het businessmodel om te vormen. Misschien is er wel iets heel nieuws à la Tesla nodig. We zijn al jaren bezig met de fossiele industrie, zonder veel succes. Ze gaan gewoon door met nieuwe gas- en olievelden. Voor ons een reden om van koers te wijzingen en scherpere eisen te stellen. In ieder geval denken wij nu dat we meer kunnen bereiken bij de afnemers van de energieproducenten, zoals luchtvaart en auto-industrie. Via hen en de overheid denken we meer vaart te kunnen maken met de energietransitie.”

Mens en samenleving

Arjan Groen: “Het verloop van jouw carrière is boeiend, breng je de theoloog mee naar het werk en beoordeel je zaken nog als een consultant?”

Harmen van Wijnen: “In mijn vijftien jaar bij EY heb ik geleerd om snel en goed een probleem te analyseren en met een oplossing te komen. Bij ABP heb ik daar nog steeds profijt van. En als theoloog, ja … kijk ik verder dan de sterftetafel (lacht). Beter gezegd: in mijn opleiding als theoloog ben ik getraind om morele afwegingen te maken. Ik ben afgestudeerd in waarheidsvinding. Dat je bij een ingewikkelde zaak van perspectief moet wisselen, en respect hebben voor andere meningen, dat heb ik daar geleerd. Mijn loopbaan lijkt een serie bokkesprongen. Maar zonder die ervaringen zou ik mijn huidige baan niet, of niet zo goed, kunnen doen.”

Jan Peter Balkenende: “Het valt inderdaad heel mooi in elkaar zo, eigenlijk mist alleen de politiek nog in dit lijstje…”

Harmen van Wijnen: “Daar denk ik nu niet over na. Ik ben pas twee jaar in deze rol en vind dat je zoiets minstens twee termijnen van vier jaar moet doen. Daarna zien we wel verder. Als je iets wilt betekenen voor de samenleving, en dat wil ik, is dit een hele goede plek.”