De filosofie van KoopdeHEMA

Denkend aan Holland ziet u misschien trage rivieren door eindeloos laagland gaan, maar de kans is ook groot dat u denkt aan de geur van rookworst en per drie verpakte onderbroeken. Wat is er immers Nederlandser dan de HEMA? Niets natuurlijk. Toen de HEMA dreigde te bezwijken onder de in de loop der jaren opgebouwde schuldenlast kwam dan ook snel een initiatief van de grond om de warenhuisketen te redden. Het plan van burgerinitiatief KoopdeHEMA was revolutionair: als nou genoeg gewone burgers hun centjes bij elkaar legden, dan konden we ‘met z’n allen’ de HEMA kopen en was het bedrijf – met een spilfunctie in veel kernen van Nederlandse buurtjes en winkelstraten – gered. Bovendien zijn coöperatieve bedrijven volgens de initiatiefnemers gezond voor de economie: door klanten en werknemers actief bij het bedrijf te betrekken worden de maatschappelijke winsten en risico's eerlijker verdeeld en neemt de loyaliteit van klanten en werknemers toe.  

Het mocht niet zo zijn, want uiteindelijk werd het collectief afgetroefd door het gezamenlijke bod van Parcom en de Jumbo-familie Van Eerd. Bij een normale deal zou dat het einde zijn: dank voor de prettige wedstrijd en tot de volgende. In dit geval niet. Het plan van KoopdeHEMA – een initiatief van stichting HENA (Het Enige Nederlandse Alternatief) – en de onderliggende filosofie inspireerden de kopers om het gesprek voort te zetten over de manier waarop het klantenpubliek ook als stakeholders bij de onderneming betrokken kunnen worden. Daarnaast was het bid process een mooie gelegenheid om alle tools, van financieel tot juridisch, te ontwikkelen om een coöperatieve financieringsvorm vanaf de klantzijde te organiseren, een model dat uiteraard uitgerold kan worden bij tal van nieuwe en bestaande ondernemingen. Met NXchange werd een investeringsmodel bedacht en juristen en academici dokterden bestuursmodellen.  

M&A Magazine sprak met twee van de drijvende krachten achter het initiatief, PvdA-politica en vakbondsvrouw Mei Li Vos en Anna Grebenchtchikova, trader bij BNP Paribas en bestuurder in de pensioensector.  

Bijdragen aan je eigen omgeving 
In de eerste plaats zijn we natuurlijk benieuwd naar wat er met het geld gebeurt van alle mensen die al aan de SPAC hadden bijgedragen om de HEMA te kopen. Daar kan Vos gelukkig kort over zijn: “de inleggers krijgen een aanbod of ze hun investering willen inzetten in een nieuw te ontwikkelen participatieinstrument. Als ze dat niet willen laten ze het geld staan bij Nxchange of boeken ze het naar hun eigen rekening terug.” Het direct opkopen van de HEMA is misschien niet gelukt, maar andere vormen, zoals het aandeelhouders maken van medewerkers of klanten een aandeel geven behoren natuurlijk nog wel tot de opties.  

Ook is het misschien niet helemaal terecht alleen op de HEMA te focussen. Het gaat immers niet alleen om de problemen in de recente geschiedenis van dat bedrijf, maar ook om de bredere toestand van de economie – met name in het gat zit tussen individuele tegoeden en de kapitaalbehoefte van (startende) ondernemers. “Er is genoeg geld in Nederland, maar de banken schijten bagger over het feit dat ze überhaupt een KYC procedure voor een innovatief project moeten doen. Ze doen bijna niets meer voor het MKB. Daarom willen we het MKB direct koppelen aan stakeholders uit de samenleving. Er zijn genoeg Nederlanders die behoorlijk wat spaargeld hebben die dat op een makkelijke, veilige manier willen beleggen.”  
 
De lage spaarrente dwingt een van oudsher spaarzaam volkje immers richting investeren. “Een dividendje van 2% op jaarbasis is al snel meer dan de spaarrente, en je draagt ook nog eens bij aan je eigen omgeving.” Dat kan gaan om grote ondernemingen op nationale schaal, maar het model schaalt ook makkelijk terug naar het kroegje op de hoek. “Stel je bent erg gehecht aan een bepaalde winkel in de buurt, dan kunnen we met deze vorm zorgen dat die winkel voor de buurt behouden blijft.” – een beweging die we trouwens al zien bij de boekwinkels. 

Iedere stakeholdergroep een eigen domein 
Bij Private Equity, of bij de overnamen van bedrijven in een distressed situatie denken we al snel aan intensief, sturend management vanuit de nieuwe investeerder, waar niet zelden de botte bijl wordt gehanteerd bij het stroomlijnen van de onderneming om uit de rode cijfers te komen. Dat vereist een heldere koers. Is dat wel mogelijk bij zoveel kleine aandeelhouders? “Op het gebied van governance worden er onder andere op Nyenrode modellen ontwikkeld voor het opzetten van Multi Stakeholder Coöperaties. Het komt erop neer dat elke stakeholdergroep een bepaald terrein krijgt waar ze op mogen inspreken. Klanten mogen bijvoorbeeld meedenken over duurzaamheid. Zo heeft iedere stakeholdergroep een eigen domein, maar is er een gedeeld belang in de continuïteit van de onderneming.” 

Opvallend voor een politica ziet Vos niet de noodzaak om met veel nieuwe wetgeving te komen. “Het kan al, er zijn geen nieuwe wetten nodig om het mogelijk te maken. Wat wel zou helpen is dat je niet direct belasting hoeft te betalen op het moment dat je een medewerkersaandeel verkrijgt, maar er dus nog niets mee hebt verdiend. Ook was het mooi om te zien dat het politieke enthousiasme voor het plan groot was. Mensen van de VVD, het CDA tot aan de SP: iedereen vond het een aantrekkelijke gedachte. We hebben dus geen vraag aan de politiek, maar eerder aan juristen en banken.” Juristen natuurlijk, omdat al die bijzondere investerings- en governanceconstructies opgetuigd moeten worden, en de banken om de financiële infrastructuur te regelen. Dat is nog wel eens lastig. “Banken hebben dan zoiets van: het kost ons veel te veel moeite om voor zo’n coöperatie een bankrekening te openen.” 

Conclusie 
Het coronavirus is misschien wel het laatste duwtje dat deze beweging nodig heeft om breed maatschappelijk door te breken. Vos: “De doemscenario’s hebben het over dat straks een derde van de horeca- en retailbedrijven omvallen.” De kans is dus groot dat om de gezellige centra met winkeltjes en kroegjes binnenkort het geld van de consumenten hard nodig hebben.