Henk Nijboer is nog lang niet klaar met private equity sector [Interview]

Om uitwassen tegen te gaan, stuurde de PvdA’er vorige zomer de initiatiefnota ‘Einde aan excessen’ – met twaalf wetsvoorstellen – naar de regering. Naar aanleiding van de initiatiefnota, gaat het kabinet een onafhankelijk onderzoek opzetten naar de rol van private equity in Nederland. 

Daarnaast kijkt het kabinet op dit moment of het bepaalde voorstellen van Nijboer gaat opvolgen met nieuwe wetsmaatregelen. Daarmee krijgt de private-equitysector mogelijk voor het eerst sinds de crisis weer te maken met strengere regelgeving. 

Investeringsmaatschappijen opereerden – op enkele in opspraak geraakte participaties na – vooral in de luwte. Maar sinds de kritiek van Henk Nijboer is de sector weer onderwerp van het maatschappelijke debat. Zo was er vorig jaar april een rondetafelgesprek met politici, experts en private-equitymanagers over het onderwerp in de Tweede Kamer. Daarnaast heeft brancheorganisatie NVP voormalig minister Annemarie Jorritsma aangesteld om de lobbykracht in Den Haag te vergroten, riep de FNV aan pensioenfondsen op om niet meer in bepaalde investeringshuizen te beleggen en onderschreef PGGM de noodzaak van verandering in private equity. 

Wat is precies het probleem? Nijboer vindt het kwalijk dat private-equity-ondernemingen leeg trekt met superdividenden en opzadelt met hoge schuldfinanciering. Ook wil hij meer transparantie over beloningen en de inspraak van werknemers vergroten. “We leven in een samenleving, we moeten het met elkaar doen. Private equity geeft te weinig rekenschap aan de maatschappij waarin het verkeert.”

“Er is niet één moment geweest waarop ik dit besloot. Mijn initiatiefnota is onderdeel van een bredere agenda om het financiële systeem weer gezond te maken. Accountants leveren slechte jaarrekeningen, fiscalisten helpen multinationals met belastingontwijking, banken hebben te lage buffers. Dat zijn allemaal problemen die ik probeer op te lossen. En in private equity zijn ook dingen mis. Ook in die sector is men ongezonde zaken, zoals excessieve schuldfinanciering, gewoon gaan vinden.”

“Ik denk dat het voor de samenleving én voor private equity uiteindelijk ook zelf beter is om niet excessief veel schuld te gebruiken. Toch gebeurt het. In 2007 en 2008 werd soms tot wel 80% procent schuld gefinancierd. Dat is nu weer iets minder, nu komt het tot ongeveer 60%. Maar het loopt alweer iets op.”

“Iedere private-equity-investering is anders geconstrueerd, dat maakt iedere casus weer anders. De Nederlandse wetgeving is tamelijk volledig. Maar dat biedt ook ruimte om van allerlei mogelijkheden in de wet gebruik te maken. Een van de dingen die ik wil verbieden is het doorrollen van bv’s, een truc die private-equitypartijen gebruiken om de rente-aftrekbaarheid van hun schulden te verlengen. Het is moeilijk te zeggen hoe frequent zo’n specifiek geval precies voorkomt. In mijn initiatiefnota noem ik in ieder geval per maatregel een aantal praktijkvoorbeelden. 

De situatie van aluminiumsmelter Aldel Delfzijl is een voorbeeld dat ik toevallig goed ken. Daar zijn heel veel leningen vanuit het bedrijf verstrekt aan de aandeelhouders, een Britse private-equitymaatschappij. Zo kon de aandeelhouder deze leningen weer aftrekken van de fiscus. Eind december 2013 ging Aldel failliet – mede door deze hoge schuld. 

Een ander voorbeeld van een exces is de afvalverwerker Attéro, waar de private-equity-aandeelhouder (red, Waterland) binnen twee jaar na de investering al meer geld uit het bedrijf had gehaald dan dat het er tijdens de overname ooit had in gestopt. Ik ben een voorstander van private investeringen, maar dan moet er wel geïnvesteerd worden. Het bedrijf moet niet worden leeg getrokken middels schulden.” 

"Private equity of niet, het kan natuurlijk altijd gebeuren dat bedrijven failliet gaan. Maar de kritiek richt zich in deze gevallen op de misstanden, bijvoorbeeld in het geval van Van Gansewinkel de excessieve schuldfinanciering. Private equity heeft de neiging om bedrijven vol te hangen met leningen die tot 60% van de ondernemingswaarde bedragen. Dat gebeurt echt niet bij gewone bedrijven. Deze private-equityparticipaties kunnen veel moeilijker klappen opvangen als het even tegenzit door deze hoge schuldfinanciering."

"Ik maak mij helemaal geen zorgen over het gelijke speelveld van private equity. Het probleem is juist dat private equity te vaak gebruik maakt van alle mogelijkheden die de wet maar biedt. Ze roepen deze maatregelen over zichzelf af. Wanneer private equity de mazen in de wet op zoekt, moet ik deze weer zien te dichten."

"Het Nederlandse stelsel van corporate governance is redelijk uniek. Bestuurders mogen volgens dit model niet alleen het belang van de aandeelhouders dienen maar moeten ook die van de werknemers en de maatschappij meewegen. Dat is de opdracht van de raad van commissarissen en de ondernemingsraad (OR) en deze is vastgelegd in ons ondernemingsrecht. We hebben een ondernemingskamer die hierover kan oordelen. 

Onze wetgeving geeft werknemers dus al redelijk veel macht. Toch vind ik dat dit nog beter kan, met name op het gebied van transparantie. Nu is vaak niet duidelijk wat de financiële belangen zijn van het management als er een overname plaatsvindt. Terwijl dat echt belangrijk is voor de OR om te weten. Als een bestuurder een financieel belang heeft bij een overname door een andere partij, handelt hij mogelijk niet in het belang van de onderneming of de werknemers.

Bij NRC Media speelde een situatie waarbij werknemers helemaal geen informatie kregen over de overname door het Britse private-equityhuis Apax. De OR mocht bijvoorbeeld niet naar de accountant gaan om cijfers op te vragen over de onderneming."

"Het lijkt me goed als dit zou veranderen. Ik vind dat de OR over alle financiële informatie moet kunnen beschikken."

"Nogmaals, ik vind het wenselijk dat financiële belangen die een rol spelen bij een overname bekend zijn bij de OR want deze belangen kunnen een doorslaggevende rol spelen in de besluitvorming van het bestuur. Deze financiële belangen geheim houden is echt niet meer van deze tijd. Dat is nog het ondernemen van de 20ste eeuw, misschien wel de 19de eeuw. Je hoort gewoon verantwoording af te leggen over je gedrag. 

Wat vindt u van het idee om het hele personeelsbestand een aandeel te geven in het bedrijf?

Dat ga ik hier niet beslissen vanuit Den Haag. Ik vind dat de OR moet weten wat de de financiële belangen zijn van de mensen die de besluiten nemen. Dat is het enige, dat is nu vaak volstrekt onhelder."

"Het kan dan wel ‘private’ equity heten maar het heeft grote publieke effecten. Investeerders hebben een verantwoordelijkheid naar de samenleving. Toen Estro door wanbeleid failliet ging, konden ouders hun kinderen niet meer naar de opvang brengen. Bij V&D werd gevraagd aan werknemers om hun salaris in te leveren. En bij NRC werden de wetten over de inspraak van werknemers niet nageleefd. We hebben het recht om te weten wat er in deze gevallen precies speelt. Zeker als private-equityhuizen beleggen met pensioengeld hoort daar verantwoording naar de maatschappij bij."

"Daar ken ik nul voorbeelden van. Ze hebben nu ook instemmingsrecht dus daar zul je dan wel voorbeelden van gezien moeten hebben."

"De meeste private-equityhuizen beleggen met geld van gepensioneerden. De beloning van een private-equitymanager gaat af van de winst van het belegde vermogen van pensioengerechtigden. Ik snap dat private-equitymanagers moeten worden beloond voor hun prestatie, maar de vraag is of dat nog in verhouding is. Penioenuitvoerder PGGM presenteert tegenwoordig de kosten van zijn private-equitybeleggingen. En uit die rapportage bleek dat private equity de helft van alle beleggingskosten omvat, terwijl het belegde vermogen in private equity een heel klein deel van het totale aantal beleggingen is, ongeveer 7%. PGGM is een van de grotere pensioenbeleggers in Nederland die ook veel in private equity investeert. Zij hebben mijn initiatiefnota onderschreven."

"Het is uiteindelijk aan pensioenfondsen zelf om te bepalen waarin zij beleggen. Maar pensioenfondsen moeten dat wel kunnen verantwoorden aan hun pensioendeelnemers. Waarom kost het zo veel? Weegt het op tegen het rendement? Dat zijn gezonde discussies maar die worden niet gevoerd omdat niet bekend is wat de cijfers zijn."

"Dat vind ik een heel gezonde discussie. Pensioenfondsen moeten goed kijken naar met wie zij samen willen werken. Zo hebben zij eerder besloten om niet meer in wapens of milieuvervuilende bedrijven te beleggen. Pensioenuitvoerders moeten zich ook afvragen of private-equitypartijen wel maatschappelijk verantwoord handelen."

“Als je de initiatiefnota leest, kun je zien dat ik het belang van private investeringen benadruk. Het Nederlandse mkb is voor een groot deel afhankelijk van private equity. Juist omdat het zo belangrijk is, wil ik de excessen voorkomen. Ik ben voor risicokapitaal maar niet als dat risico via de rente-aftrekbaarheid deels op de belastingbetaler wordt verhaald. En ik ben voor risicokapitaal maar niet als pensioenfondsen het grootste risico lopen terwijl zij in verhouding minder rendement ontvangen. 

Er zijn vast tal van voorbeelden waar het goed gaat, voornamelijk in het mkb. Een dga hangt zijn mkb-bedrijf met 50 man personeel niet zo gauw vol met schulden. Die is daar wijs genoeg voor om dat niet te doen. Hij zoekt gewoon een mede-investeerder om verdere groei mogelijk te maken. En daar is private equity een goede partner voor. Aangezien private equity voornamelijk dit soort mkb-bedrijven financiert, zal het merendeel van de bedrijven in handen van private equity waarschijnlijk goede ervaringen hebben met deze financieringsvorm."

"Ja, heb ik wel. Maar die ga ik niet noemen." 

"Ik ga wel eens op werkbezoek bij bedrijven die gefinancierd zijn door private equity en zie dan dat het inderdaad uitstekend gaat. Maar ik ben daar één middag geweest. Ik kan niet een oordeel vellen over een totaal bedrijf in één middag. Als ik wat zeg over een bedrijf, verdiep ik mij er eerst goed in."

"Ik spreek private equity in specifieke gevallen heel expliciet op een bepaalde verantwoordelijkheid aan. Er zijn bij NRC natuurlijk ook dingen goed gegaan, maar ik spreek het bedrijf aan op de misstanden. In zijn algemeenheid zeggen: dit gaat helemaal goed of dit gaat helemaal niet goed. Dat is simpelweg niet mogelijk."

"Jawel, Hema kom ik graag, in de V&D kwam ik ook wel eens en de NRC lees ik."

"De branchevereniging NVP zei in de eerste reactie dat er al een AIFM-richtlijn is, dat er niets aan de hand is en dat we ons er niet mee moesten bemoeien. Ik vond deze ontkenning echt schokkend. Ik heb dat nog nooit zo meegemaakt. In elke sector gaan dingen mis, ook in private equity. Accountants moesten ook van de politiek en toezichthouders veranderen toen bleek dat er dingen mis waren. Deze beroepsgroep was vanaf het begin dat deze misstanden aan de kaak werden gesteld veel adaptiever dan de private-equitysector. Accountantsorganisaties erkenden meteen dat er dingen niet goed waren. Die hele sector is nu volop in beweging. De bestuursstructuur wordt aangepast, raden van commissarissen worden geïnstalleerd en er komen speciale opleidingen."

"Nou, blij is een groot woord. Het is een eerste stapje."

"Je bent een belangrijk onderdeel van de maatschappij en verantwoordelijk voor de werkgelegenheid van veel mensen. Denk na over in wat voor maatschappij jullie opereren en of jullie handelen daar in past."