De Nederlandse advocatuur: komt er consolidatie aan de Zuidas?

Allard Metzelaar, advocaat/partner Stibbe: “Het is lastig om de toekomst te voorspellen maar ik heb geen aanwijzingen dat er de komende tijd meer Amerikaanse kantoren een kantoor in Amsterdam zullen openen. Wanneer je naar de Zuidas kijkt, lijkt Nederland misschien wat overlawyered, maar in vergelijking met andere landen is dat niet het geval. De economie zit al een tijd niet mee, maar de grotere kantoren doen het toch relatief goed, werken zeer internationaal en begeleiden mooie zaken. De Engelse kantoren kwamen rond 1998 deze kant op, maar dat neemt niet weg dat verreweg de meeste grotere Nederlandse kantoren van toen het nog altijd heel goed doen. . Ik zie dat niet één twee drie veranderen. Sterker nog, ik denk dat de grote Nederlandse kantoren relatief gezien misschien wel beter gehedged zijn als M&A wat minder gaat. Litigation is booming; regulatory is booming, arbeidsrecht is booming, om maar wat voorbeelden te noemen.  Dat geeft ook betere mogelijkheden om intern wat te schuiven. Daarbij komt dat grote buitenlandse kantoren die hier een vestiging openen, uiteindelijk ook gewoon Nederlandse advocaten moeten aannemen. Je kunt moeilijk 40 Amerikanen invliegen om de markt hier te bedienen. Ervaren advocaten uit het top-segment in Nederland aantrekken is niet eenvoudig: die zitten over het algemeen prima bij hun bestaande kantoren. De Nederlandse advocatuur is, kortom, een wereld die ik niet snel zie veranderen, maar verrassingen blijven natuurlijk altijd mogelijk.” Misschien mag ik nog even met België vergelijken? De Engelse kantoren zijn daar onder druk van teruglopende transactievolumes zwaar ingedund terwijl Stibbe in Brussel (ca 150 advocaten) alleen maar is gegroeid.”

Tim Stevens, advocaat / partner Allen & Overy: “De markt staat al vrij lang onder druk, door teruglopende aantallen transacties. Er is steeds minder werk. M&A advocaten die ook een ander kunstje kunnen, gaan een ander kunstje doen. M&A advocaten die bij een kantoor zitten waar M&A geen focus is, stappen over. Zoals bij iedere neergang in de economische cyclus heb je eerst een fase van ontkenning (‘valt allemaal best mee’, ‘gaat gauw weer over’), en daarna pas een fase waarin actie wordt ondernomen. Kantoren gaan zich nu steeds meer inrichten op de huidige dealvolumes als structureel gegeven. Kantoren worden gedwongen kleur te bekennen: meebloeden in de cyclus, of eruit. Dit zal uitmonden in minder M&A advocaten c.q. productiecapaciteit, maar wel meer specialisatie, en hogere kwaliteit. Een kantoor dat de keus niet maakt, maar doormoddert, gaat daarvoor betalen: advocaten die op halve kracht werken kosten nu eenmaal geld, en het is de vraag hoe lang de dames en heren compagnons van de andere afdelingen bereid zijn die rekening op te pakken. Consolidatie onder nichekantoren sluit ik niet uit, maar lost het probleem niet op. Consolidatie met breder georienteerde kantoren kan wel, M&A is nu eenmaal een rechtsgebied waar veel synergieen met andere rechtsgebieden te halen zijn. Maar dan lever je wel je niche-merk en je niche-klanten in. Een verregaande verandering van het landschap is niet te verwachten, hoewel de anticyclische koper zijn slag nu kan slaan.”

Dennis de Breij, advocaat / partner De Breij Evers Boon: “De markt vraagt al langer om een verandering van de advocatuur in Nederland, maar ik denk niet dat dat in 2013 gaat gebeuren, eerder in 2014 of daarna. Veel Nederlandse kantoren zijn anno 2012 nog net zo ver als tien jaar geleden; de advocatuur is in feite zo beweeglijk als een mammoettanker. Er is een bepaalde status quo waarbij elk kantoor zijn eigen deel van de markt bedient en als iedereen blijft zitten waar hij zit, houdt iedereen elkaar in stand. Ferdinand Mason van Jones Day stelt zich in het artikel (aan het begin van deze M&A, red.) handig bescheiden op. Toch is wat hij zegt over de corporate mindset bij advocatenkantoren en de behoefte daaraan bij cliënten een belangrijk gegeven. Wij zijn destijds ook voor onszelf begonnen om in te spelen op de behoefte aan strategische advocaten, en hebben dat de afgelopen jaren tot kern van onze stijl gemaakt. Voor advocaten die de rol van strategisch adviseur kunnen invullen, zal de komende jaren werk in overvloed zijn. Dat zal dan wel geloofwaardig naar voren moeten komen in de manier waarop een kantoor is ingericht en in de opleiding van jonge medewerkers. De vraag vanuit de markt om nieuwe verdienmodellen is aanwezig: de roep om wijziging van het uurtje-factuurtje model is er ook al jaren. Op dit moment letten advocaten vooral op elkaar en stellen daar de tarieven op af. Geen prikkel om te vernieuwen, en bovendien is de exacte vraag van cliënten misschien ook niet duidelijk genoeg. Bedrijven/cliënten en advocaten zouden vaker samen moeten zitten. Veel bedrijven verwachten ook het juridische bulkwerk van hun advocaten, dat gaat om heel veel uren. Wanneer je de advocaat meer als strategische partner ziet, doe je vaker een beroep op ze maar mogelijk voor minder uren. Ook dat is een andere vorm van beloning, simpelweg door een andere manier van samenwerken. Al met al denk ik dat de toetreding van Amerikaanse kantoren als Jones Day de markt in Nederland zeker wakker kan schudden, door heel bewust op die strategische partnerrol te gaan zitten en dus de status quo te doorbreken. Wie kan vernieuwen, ontwikkelt verder, anderen blijven achter. Een consolidatie onder kantoren zie ik echter niet snel gebeuren. Nichekantoren als het onze groeien sterk en advocaten die onder het label van een groot kantoor werken maar daar in feite niets extra’s uit halen, zullen steeds vaker een eigen kantoor beginnen. De grootste trend die ik verwacht is dus eerder het uiteenvallen van kantoren, in plaats van consolidatie of verregaande samenwerkingen.”

Claudine Maeijer, advocaat/partner Eversheds Faasen: “De advocatuur is een conventionele sector en zal dat ook in 2013 nog steeds zijn. De ondernemersgeest, hoe belangrijk dat ook is, viert nog geen hoogtij. Ik meen dat de ontwikkelingen in de advocatuur in 2013 niet snel gaan maar ben er wel van overtuigd dat er in de komende jaren veranderingen ontstaan.  In de jaren die volgen zal het eerdere volume aan transacties niet meer gehaald worden. Dat betekent te weinig werk en een druk op marges. De M&A praktijk is een belangrijk fundament geweest voor de groei van verschillende kantoren vóór de financiële crisis. Door minder transacties, hoge vaste kosten, druk op tarieven en minder (automatische) exclusiviteit tussen een cliënt en een specifiek kantoor – waardoor meer pitches en panels – zullen kantoren samengaan, dan wel zullen andere wijzigingen ontstaan zoals het bijsturen van de eigen strategie. Dat vereist flexibiliteit. De impact van de komst van Amerikaanse kantoren, vaak gaat het om kleinere groepen advocaten, zal mijns inziens meevallen tenzij men aanstuurt op afsplitsingen van hele teams van de grotere kantoren. Bepaalde niche kantoren in bijvoorbeeld IE, Procesrecht of Arbeidsrecht worden, ook in 2013, goed herkend in de markt. Procesrecht blijft een bron van werk en de compliance praktijk dringt verder door. De internationale M&A praktijk zal een steeds meer belangrijke factor zijn in het totale M&A landschap. Ik verwacht dat steeds meer M&A werk gedaan zal worden door de internationale kantoren en hun Nederlandse tak, mits zij innovatieve tariefvoorstellen hanteren of dat gaan doen.”

Gaike Dalenoord, partner M&A en private equity bij NautaDutilh: “Als sterk gelover in de vrije markt, juich ik de komst van verdere concurrentie toe. Ik vraag me wel af of resultaten uit het verleden een rol hebben gespeeld bij de beslissing om de Nederlandse markt te betreden. Nieuwkomers die de afgelopen vijftien jaar in positievere tijden van scratch begonnen slaagden er nooit helemaal in om op te klimmen naar de topposities.Intussen gelden voor de Europese economie in het algemeen en de juridische sector in het bijzonder   op dit moment geen indrukwekkende groeicijfers. Ik verwacht dan ook niet dat er veel andere kantoren in 2013 een oversteek vanuit de US zullen maken. In Aziatische of andere opkomende markten zijn de groeiverwachtingen nu eenmaal aantrekkelijker dan hier. Naar mijn mening zullen dan ook geen van de in de stelling geschetste veranderingen op grote schaal plaatsvinden in 2013. Ik verwacht wel dat er de komende tien jaar veel zal veranderen in onze markt, maar dat zal niet door de komst van nieuwkomers zijn. De echte industrie-veranderende tendens wordt gedreven door een roep vanuit de klant om verdere kwaliteit, efficiëntie en innovatie. Het is de vraag wie daarop het beste reageert. The Economist noteerde niet lang geleden de verwachting dat Aziatische klanten een andere manier van dienstverlening zullen afdwingen. In Australië bestaat inmiddels een beursgenoteerd advocatenkantoor en in het Verenigd Koninkrijk speelt de vraag of private equity misschien een rol gaat spelen in de juridisch industrie. De mogelijke markt invloeden van dat soort tendensen vind ik veel interessanter.”

Michiel van Schooten, advocaat/partner Lexence: “Een wijziging in het landschap van de Nederlandse advocatuur zal niet worden veroorzaakt door besluitvorming in de bestuurskamers van Nederlandse of Amerikaanse advocatenkantoren. Dat landschap wordt immers gedicteerd door de aard van de diensten die door de cliënten van die kantoren worden gevraagd. Zodra die cliënten andersoortige diensten gaan vragen zullen advocatenkantoren daarop moeten reageren door hun kantoor zodanig aan te passen dat zij aan die gewijzigde vraag optimaal kunnen voldoen. De hypothese dat aanbod haar eigen vraag creëert mag wellicht gelden voor de i-Pad Mini, maar zal in mindere mate gelden voor de diensten van advocatenkantoren.  De diensten die van advocatenkantoren worden gevraagd veranderen niet revolutionair, maar evolutionair. Grote veranderingen in het landschap van de Nederlandse advocatuur verwacht ik dan ook niet in 2013. En als die veranderingen er toch komen dan zou dat best eens de resultante kunnen zijn van  besluiten daartoe in de hiervoor genoemde bestuurskamers die niet worden gedreven door rationele motieven maar door ‘veranderingen omwille van het veranderen’. Veeleer gedreven door de vrees ‘de boot anders te zullen missen’. Aanzienlijke veranderingen in het landschap van de Nederlandse advocatuur zullen vast wel optreden maar dan geleidelijk . Voor advocatenkantoren die continuïteit, met behoud van eigen identiteit,  nastreven geldt dat zij zich zodanig flexibel zullen moeten organiseren dat zij kunnen reageren op de evolutionair wijzigende vraag. En dat is al lastig genoeg.”