6 verbeterpunten voor het Nederlandse ondernemersklimaat

In de plenaire discussie gaf Marieke Blom, hoofdeconoom van ING, aan nog altijd positief te denken over Nederland als aantrekkelijk vestigingsland. Lees hier haar visie en de reacties van andere topexperts.  

In twee rondetafeldiscussies voorafgaand aan het debat werd er gesproken over de impact van het naar verluid verslechterende vestigingsklimaat op M&A en het bedrijfsleven. Lees hier het verslag van die eerste discussie.  

Voor de sessie met de corporates waren zo'n vijftien CEO's, CFO's en M&A Directors samengekomen. In het introductierondje vroeg moderator René de Monchy (Sijthoff Media) of Nederland minder aantrekkelijk aan het worden is voor bedrijven en investeerders. Vrijwel iedereen antwoordde bevestigend. “We zijn al aan het dalen", zei de CFO van een internationale handelsonderneming.  

Hoe erg het gesteld is, is sectorafhankelijk. De CEO van een bouwbedrijf ziet het somber in vanwege het stikstofdossier. Dat zorgt ervoor dat veel bouwprojecten momenteel stilliggen. Er waren ook positieve geluiden. “Er is in Nederland nog veel moois om in te investeren.” 

Volgens Roel Beetsma, Hoogleraar Macro-economie aan de UvA, is het ondernemingsklimaat aan het verslechteren, maar moeten we het wel relatief zien ten opzichte van andere landen. Dan valt het wellicht mee. De Monchy haalde een manifest van VNO-NCW en MKB-Nederland tevoorschijn met zes verbeterpunten die het ondernemersklimaat beter moeten maken. De deelnemers aan de rondetafel liepen ze één voor één langs. 

1. Zorg voor de beste beroepsbevolking 
De kwaliteit van de mensen bepaalt in belangrijke mate hoe goed je als bedrijf bent en hoe aantrekkelijk we als land zijn voor ondernemingen. Op dit vlak gaat het niet goed. Onderwijsscores lopen terug, de uitgaven per student zijn gehalveerd en veel mensen staan nog langs de kant. Een nieuwe impuls is hard nodig. “Er moet serieus meer geld naar het onderwijs", zei een van de aanwezige ondernemers.  

Veel deelnemers kampen met de gevolgen van de huidige ‘uitholling’. Welk bedrijf heeft er geen tekort aan mensen? “Mensen aantrekken uit het buitenland, is dat de oplossing?", vroeg De Monchy zich af. Volgens een van de aanwezige business leiders is dit lastiger aan het worden voor zekere beroepen omdat de poel aan lager opgeleid personeel uit o.a. Oost-Europa is opgedroogd. Het opleidingsniveau wordt steeds hoger in Europa.   

Beetsma gaf aan zich erg zorgen te maken omdat de schaarste door de vergrijzing alleen nog maar verder gaat toenemen. “Er zijn overal tekorten en dan knabbelt de overheid ook nog aan de 30%-regeling voor expats. Bovendien is het tekort aan huizen een groot probleem. Het kabinet zal een visie moeten ontwikkelen over hoe ze dit probleem gaan oplossen. Wie laten we toe en wie niet? En voor die mensen zijn huizen en andere voorzieningen nodig.”  

Een strategie van een van de deelnemers – een technische onderneming – is het oprichten van een eigen tech academy geweest. “Wij leiden zelf engineers op. Mensen die de potentie hebben kunnen bij ons intern doorgroeien. ‘Hire for talent, train for skills', is ons motto.”  

2. Een top leefklimaat 
Om aantrekkelijk te zijn als land voor talent van alle niveaus is het ook van belang dat we een goed leefklimaat hebben met goede (culturele) voorzieningen. Simpel gezegd; dat het prettig is om in Nederland te wonen en werken, zo staat te lezen in het manifest. Hier bestaan zorgen over bij de deelnemers. Het woningtekort werd al genoemd.  

Toch is dit volgens sommigen een perceptieprobleem. “Op dat gebied behoren we tot de beste landen ter wereld. Kijk in Europa bijvoorbeeld eens naar Frankrijk of het Verenigd Koninkrijk. Wij doen het veel beter.” 

De CEO van een internationaal opererend bedrijf sloot zich hierbij aan. “Nederland is een prettige samenleving met goede leefbaarheid. Kinderen kunnen veilig op de fiets naar school. Er zijn goede internationale scholen en met de ongelijkheid valt het erg mee. Vergelijk het eens met de VS. Die samenleving is ziek.”  

“We komen van een heel hoog welvaartsniveau en daar komen we nu met de energiecrisis een beetje van terug", zei Beetsma. “Dat vinden we lastig. De energiecrisis is wat dat betreft wel een grote schok voor veel mensen.”  

3. Kennis en innovatie van wereldklasse 
Is Nederland nog steeds een land van wereldklasse als het aankomt op innovatie? Een van de ondernemers wees op Wageningen en de aanwezigheid van topbedrijven als ASML. In het manifest van VNO-NCW en MKB-Nederland werd ook de Brainport regio genoemd als voorbeeld van een Europese koploper door de krachtige samenwerking tussen bedrijven en wetenschappers.  

Er werd echter ook de zorg uitgesproken dat onze investeringsniveaus – zowel publiek als privaat – te laag zijn om aan de top te blijven. Van belang zijn onder meer extra investeringen in nieuwe (digitale) sleuteltechnologieën, waaronder artificiële intelligentie (AI). 

Veel van de aanwezige ondernemers gaven aan bovengemiddeld te investeren in innovatie. Er is echter nog een ruimte voor verbetering, volgens een van de ondernemers. “Er zit nog heel veel handwerk in veel bedrijfsprocessen. Daar valt nog heel veel te automatiseren.” 

Schiphol en de Rotterdamse Haven waren altijd belangrijk voor de aantrekkelijkheid van Nederland en blijven dat ook. Uiteraard werd ook de puinhoop op Schiphol genoemd (het tweede ‘S’ probleem), maar vervolgens snel gerelativeerd door een deelnemer. “In het buitenland is het ook een puinzooi op de vliegvelden. We krijgen dit wel weer op orde. Investeerders vergelijken toch landen en hier valt het nog wel mee met de hoeveelheid chaos die er heerst.” 

4. Strategisch industriebeleid 
Het industriebeleid zal volgens de experts vooral ingezet moeten worden op wat voor type bedrijven we hier willen hebben. Dat vooral duurzame bedrijven zijn mogen duidelijk zijn. Onder de deelnemers heerst ontevredenheid over het recente redden van bedrijven uit de ‘oude’ economie. “Beter de goede bedrijven redden die groeien en mensen opleiden.”  

"De reddingsacties hebben heel veel geld gekost", stelde Beetsma. “En de mensen die bij een faillissement hun baan kwijt waren geraakt hadden zo weer een nieuwe baan gevonden. Twee keer inefficiënt dus.” De hoogleraar sprak van het omgekeerde Schumpeter-effect (de econoom die bekendstaat om zijn idee van innovatie als creatieve destructie).  

5. Steengoede en duurzame bereikbaarheid met de wereld én de regio 
Door haar ligging is Nederland altijd onderscheidend geweest in de verbindingen met de rest van de wereld. Nederland als gateway to Europe is een belangrijke propositie voor (internationaal) opererende ondernemers. Deze positie wordt echter bedreigd doordat andere landen ook fors investeren en nieuwe (duurzame) verbindingen nodig zijn vanwege de toenemende verstedelijking en de noodzaak om duurzaam te kunnen reizen.  

VNO-NCW en MKB-Nederland adviseren daarom om te investeren in betere (OV-)verbindingen in het stedelijk gebied (bijvoorbeeld lightrail) en met alle delen van het land om zo nieuwe woningbouw te ontsluiten. Verduurzaming is ook cruciaal om onze toppositie als verbinder met de wereld te behouden. Beetsma noemde in dit kader ook de waterstof infrastructuur die eraan gaat komen. “Hier kan Nederland in investeren om een voorsprong te pakken.” 

6. Een betrouwbare en voorspelbare overheid met stabiel beleid 
Bij het laatste punt werd direct de vennootschapsbelasting genoemd. Een belangrijk punt voor veel bedrijven. “Belasting was reden voor Shell om te vertrekken", aldus een deelnemer.  

“Nederland heeft last van politieke versnippering", stelde Beetsma. “Dat maakt het lastig om beleid krachtig en voor de lange termijn neer te zetten.”  

Een ander punt zijn de vele kleine, vaak populistische partijen, die voortdurend de aandacht afleiden van de echt fundamentele dossiers. Sociale media dragen nou ook niet bepaald bij aan meer rust. Zou een kiesdrempel helpen, zodat alleen de serieuze partijen overblijven? Veel deelnemers voelen hier wel wat voor, maar of het echt gaat helpen een beter investeringsklimaat te creëren? Daar zijn de meningen over verdeeld.