Rinke Zonneveld, CEO Invest-NL: ‘Industriepolitiek terug van weggeweest’

Op het gebied van energietransitie, zorg, agrifood en circulair ondernemen moet er ontzettend veel gebeuren de komende decennia. Daarbij speelt risicokapitaal een grote rol. De in 2020 begonnen impactinvesteerder Invest-NL zit in de hoog risicovolle en vaak kapitaalintensieve bedrijven. “Op het moment dat wij instappen zitten er nog zoveel risico's in dat er behalve een rekening-courant faciliteit geen bancair geld inkomt", zegt CEO Rinke Zonneveld.   

‘Financierbaar maken wat niet financierbaar lijkt’. Die mission statement kwam Rinke Zonneveld, die in september 2022 begon als CEO bij Invest-NL, tegen toen hij door alle documentatie van de impactinvesteerder heenliep. “Toen ik dat zag, dacht ik; dat is spot-on! Dat is wie wij zijn", vertelt hij. “Die heb ik eruit gelicht; wij zijn dé nationale financierings- en ontwikkelingsinstelling met een hele sterke impactfocus. Van ons eigen mandaat van 1,7 miljard euro willen we minimaal twee derde in energie en circulair investeren, maar ook bij onze andere thema's – agrifood, life sciences en deeptech – kijken we heel erg door een impactlens.” 

Het idee van Invest-NL stamt volgens Zonneveld uit de periode 2008/2009, toen hij voor het Ministerie van Economische Zaken leidinggaf aan het crisisteam na de val van Lehman Brothers. “In die moeilijke periode hebben we onszelf gerealiseerd: met de kennis van nu hadden we nooit de NIB (Nationale Investeringsbank, red.) geprivatiseerd. Vanaf toen is de discussie – heeft Nederland weer een dergelijk vehikel nodig? – weer gaan leven.” 

Geduldig risicokapitaal 
In januari 2020 was het zo ver en ging de impact investor van start met als hoogste prioriteit het financieren en financierbaar maken van de transitie naar een carbonneutrale en circulaire economie. Om dat zeer uitdagende doel te bereiken beschikt Invest-NL over ‘geduldig’ risicokapitaal. “Dat klinkt als een contradictio in terminis, maar is wel cruciaal", zegt Zonneveld. “Zeker als het gaat om hele kapitaalintensieve proposities. Bijvoorbeeld; er moet een nieuwe fabriek worden neergezet of er moet technologie worden ontwikkeld die misschien wel tien jaar ontwikkeltijd heeft voordat er een markt voor is. Dat wringt met het traditionele risicokapitaalmodel.”  

Dat betekent zeker niet dat er geen harde rendementseisen zijn van het Ministerie van Financiën, de kapitaalverstrekker van Invest-NL. Zonneveld wil de lezers van M&A Magazine niet vermoeien met hoe alle verantwoordingseisen in elkaar zitten, maar die zijn fors. Feit is wel dat Invest-NL desondanks grote risico's kan nemen. En dat biedt hun de mogelijkheid om in gedurfde proposities te stappen. “Meer dan de helft van de bedrijven waarin we investeren draait nog geen relevante omzet. Als wij instappen zijn er significante technologierisico's en marktrisico's. Er zijn uitzonderingen. Zo hebben we net een grote investering gedaan in het Rotterdamse Sif, een bedrijf dat monopiles maakt voor wind-op-zee projecten. Dat bedrijf is een stuk verder. Of Fairphone, een van onze weinige B2C-bedrijven, dat een behoorlijke omzet draait. Maar ook daar ligt een flinke uitdaging, namelijk om het bereik internationaal uit te breiden en flink op te schalen. Het is nog steeds heel risicovol.”  

Een ander voorbeeld is het failliete Lightyear dat recentelijk aankondigde een doorstart te gaan maken, daarbij gesteund door Invest-NL. “Lightyear past heel goed bij ons: een hoogtechnologisch bedrijf met een grote potentiële impact. We wisten dat het heel risicovol was. We waren bezig met een substantiële vervolgronde in de orde van grote van 100 miljoen euro. Maar die partij waar we dat mee samen deden haakte op het laatst af. Die vond dat er te veel financiële legacy in het bedrijf zat. Toen ging het heel hard. Eerst ging de werkmaatschappij failliet en vervolgens hebben we hard gewerkt aan een opschoning om een doorstart te kunnen doen. Dat doen we nu, maar het is nog steeds erg spannend. Maar de droom is nog levend. De doorstart is gericht op het naar de markt te brengen van de Lightyear 2, het goedkopere model. Er nog moet veel gebeuren voor dat zover is.” 

Zoeken naar het ideale investeerdersconsortium 
Van het mandaat van Invest-NL is inmiddels ongeveer 650 miljoen euro gecommitteerd. Daar zitten ook fondsinvesteringen bij die mogelijk nog vervolginvesteringen krijgen. “We streven naar een verhouding van 30 procent indirect en 70 procent direct", aldus Zonneveld. “Die directe investeringen zijn impact investing deals. En die blijven we ook doen, maar daarbinnen kijken nu bijvoorbeeld ook vaker naar de financieringen van first time plants.” 

Invest-NL neemt altijd een minderheidsbelang. Het streven is maximaal 50 procent van een ronde te doen. Verder haalt de impact investor er steevast andere, gespecialiseerde investeerders erbij. Vragen die zij daarbij stellen zijn: welke kennis nemen deze partijen mee? Welke markten kunnen zij ontsluiten? En zijn hun zakken diep genoeg voor eventuele vervolgrondes? "Het soort investeerder hangt van het soort deal af", zegt Zonneveld. “Eind 2021 hebben we 30 miljoen geïnvesteerd in Avantium, een innovatief technologiebedrijf in duurzame chemie. Bij die deal waren vooral banken betrokken. Als het om puur, technologische startende bedrijven zijn, zijn vaak impact investeerders en venture capital fondsen betrokken uit binnen- en buitenland.” 

De CEO van Invest-NL heeft gemerkt dat er een belangrijke signaalfunctie uitgaat van een investering van zijn club. “Wanneer wij in een propositie stappen – momenteel bijvoorbeeld in fotonica en batterijen – zien andere investeerders dat daar geloof in zit. Op zo'n moment zijn we even de overheid die aangeeft: in deze markt heeft Nederland een ‘right to play'. Omgekeerd werkt dit hetzelfde, ik was laatst bij een ontwikkelaar van kweekvlees en die gaf aan er veel last van te hebben gehad dat we destijds niet zijn ingestapt. ‘Wat betekent dat?’ kreeg hij de hele tijd terug van mogelijke kapitaalverschaffers.” 

Het meten van impact
Bij Invest-NL werken hele betrokken en maatschappelijk gedreven mensen. Zo'n 95 procent van hen heeft een private achtergrond. “Ze hebben het gevoel hier aan de knoppen te kunnen draaien om Nederland een stukje duurzamer en innovatiever te maken", aldus Zonneveld.  

Er komen wekelijks vele leads binnen bij de investeerder vanuit de netwerken waarin zij actief zijn en vanuit hun business development tak. “We hebben een ijzersterk impact team opgebouwd. Die kijken naar iedere propositie en rekenen alles door”, zegt de CEO van Invest-NL. “Wekelijks bespreken we alle leads en wordt de funnel steeds smaller. De impact-analyse gaat heel diep. Als wij een investeringsvoorstel goedkeuren is daar maanden aan gewerkt. Commercial due dilligence, technological due dilligence, de risico's, de kwaliteit van het managementteam, en zeer belangrijk: Hoe ziet de funding roadmap naar de toekomst eruit? Bedrijven zijn altijd overoptimistisch, dus wij maken onze eigen scenario's over de omzet- en kostenontwikkeling op basis waarvan wij een besluit nemen.”  

Om de impact van investeringen te kunnen meten heeft Invest-NL een nieuw model ontwikkeld. “Hierin zijn we naar onszelf heel kritisch", aldus Zonneveld. “Ik vind dat we hier thought leader in kunnen worden. Als je jezelf neerzet als de grootste impact investeerders van Nederland mag het woord impact geen hol begrip zijn. Bovendien, als ik kijk naar de mensen die hier werken: dit is wat hen drijft. Die hebben dondergoed door wanneer het een papieren exercitie wordt. Het is nog wel een zoektocht; hoe meet en monitor je impact nou echt goed? Vermeden CO2 uitstoot is redelijk goed te meten, maar op andere gebieden zijn we nog zoekende. We hebben net een nieuw model ontwikkeld waarmee we impact kunnen meten van life sciences investeringen. Dan gaat het bijvoorbeeld om bespaarde zorgkosten en/of verlengde levensduur.” 

Na een investering blijft het team van Invest-NL nauw betrokken bij de ondernemingen om te zorgen dat de (impact-)doelstellingen gerealiseerd worden. Zonneveld: “Uiteraard ondersteunen wij hen daarbij, maar we willen ook een vinger aan de pols houden of ze zich aan het plan houden. Afwijken kan, maar wel doordacht en in overleg. Ook hebben we het veel over ESG; hoe voldoen ze aan sociale en ecologische criteria? Aan de ene kant helpen we de ondernemingen door hen tools aan te bieden. Aan de andere kant zijn we streng; het kan niet waar zijn dat we in jullie investeren en dat de milieuprocessen niet op orde zijn of dat we in de fabriek komen en een onveilige situatie zien of dat je niet serieus werkt maakt van diversiteit. Over ESG-factoren voeren we veel gesprekken.” 

Een proactiever industriepolitiek helpt transities 
Een investeringsthema van Invest-NL, naast energietransitie en circulair, is ook deeptech. “We hebben nu nog geen investeringen in kwantumtechnologie; dat zal vast komen", zegt Zonneveld. “In april hebben we drie investeringen in fotonica gedaan. We zijn ook actief in sleutel-technologieën aan het investeren vanuit ons deeptech fonds. En wat bij dergelijke investeringen – behalve innovatie – soms ook een rol speelt is economische veiligheid. Bij bepaalde technologieën wil je voorkomen dat andere landen deze in handen krijgen. Een maand geleden hebben we de investering bekend gemaakt van een Twents fotonica bedrijf dat grotendeels in Koreaanse handen was. Dat hebben we gedaan om te voorkomen dat China zou investeren. In een geopolitieke wereld die er niet fraaier op wordt gaat dat de komende jaren meer en meer een rol spelen. Naast economische veiligheid kan strategische autonomie een rol spelen. Wat voor typen bedrijven wil je hier hebben en houden, en hiernaartoe halen? Kijk wat er allemaal gebeurt rond chips, dat raakt ons als land ook.” 

Is er volgens Zonneveld al een heldere visie van de overheid over waar Nederland naar toe zou moeten? “Industriepolitiek is in Nederland altijd een beladen woord geweest. Je ziet nu wel een voorzichtige beweging die kant op; in de brieven die naar de kamer zijn gestuurd vanuit het kabinet staan de juiste dingen. Maar er is nog steeds iets dat ons tegenhoudt. We zijn toch een land van de vrije markt en heldere spelregels en zo weinig mogelijk staatsteun. Tegelijkertijd begrijpen de vele bewindslieden en topambtenaren die ik spreek dat met wat er nu in de wereld gaande is, de industriepolitiek weer terug is van weggeweest. Daar zitten ook voordelen aan vast. Die hele energietransitie en circulaire transitie kunnen heel goed hand in hand gaan met een proactiever industriebeleid, zodat het mes aan twee kanten snijdt. Dat je maatschappelijke doelen rondom klimaat weet te bereiken én dat je aan de andere kant de economische doelen weet te bereiken. Daar ben ik zelf wel een grote voorstander van, en ik denk dat dit gaat toenemen.”

In andere Europese landen hebben organisaties zoals Invest-NL een grotere rol te vervullen in het aanjagen van innovatie. “Neem een BPI France of British Business Bank, die zijn vele malen groter en beter gekapitaliseerd dan wij", aldus Zonneveld. “En dat is prima: we zijn net begonnen. Het kan alleen maar meer worden. We kunnen het natuurlijk ook stevig verkloten door de verkeerde beslissingen te nemen en in de verkeerde dingen te stappen waardoor we politiek en maatschappelijk draagvlak kwijtraken. Maar ook vanuit de ratio van de belastingbetaler is aanjagen met subsidies niet altijd het ideale middel. Daar wordt straks een bedrijf rijk mee en zou het dan niet fair zijn dat een deel van die middelen weer terugkomt? Public pain, private gain, daar zijn we toch wel een beetje van af. Allemaal trends die ik zie die pleiten voor een sterkere rol voor ons de komende jaren.”   

Lees ook: ESG & Impact: Zo sturen topinvesteerders op échte waardecreatie