Hier gaat het vaak fout bij de beslissing om een overname te doen…
Het doen van een overname door een bedrijf of private equity(PE)-firma is een mega-beslissing met een grote financiële impact. Dan is het fijn wanneer er rationele beslissers aan de knoppen zitten. Gelukkig zijn bestuurders van bedrijven of PE-firma's dat toch? Dat valt tegen. Onderzoek uit de investeerderspsychologie toont aan dat professionals en bestuurders vaak dezelfde cognitieve fouten maken als leken. Autch!
Stefan Zeisberger is professor aan de Radboud Universiteit (Nederland) en aan de Universiteit van Zürich (Zwitserland). Eerder bekleedde hij functies bij onder meer het California Institute of Technology en Stony Brook University in New York, waar hij het Center for Behavioral Finance oprichtte en leidde. Stefans onderzoek richt zich op investeerderspsychologie, in het bijzonder op risicovoorkeuren en -perceptie. Naast zijn academische carrière werkt Stefan als adviseur voor financiële instellingen.
Aan het Amsterdam Institute of Finance doceert hij het programma Psychology of Risk waarin hij beslissers helpt hun eigen denken en gedrag beter te begrijpen. Dit leidt tot een hogere algemene kwaliteit van de besluitvorming en draagt bij aan het voorkomen van pijnlijke verliezen.
Besteden bedrijven en investeerders tegenwoordig meer aandacht aan de psychologie van risico's dan voorheen, nu de gedragseconomie meer bekendheid heeft gekregen?
“In de academische wereld krijgt gedragseconomie veel aandacht. In de bedrijfspraktijk gaan we die kant op en wordt men zich steeds meer bewust van het feit dat we mens zijn en dat mensen fouten maken. We zijn er echter nog lang niet aan toe om deze ideeën systematisch in onze besluitvormingsprocessen op te nemen of ons er zelfs maar van bewust te zijn. Ik denk dat de meeste mensen in het veld zich nog niet realiseren wat een uiterst belangrijk element de psychologische factor is bij beslissingen in het dagelijks leven, en in het bijzonder bij financiële beslissingen. Ik ben dus niet bang dat ik de komende tien jaar mijn baan zal verliezen of me zal gaan vervelen.”
Bent u betrokken bij onderzoek over dit onderwerp?
“Jazeker. Ik heb het geluk mijn eigen onderzoeksonderwerpen te kunnen kiezen, dus concentreer ik me op wat me het meest opwindt. Ik analyseer het gedrag van financials, wat voor soort fouten ze maken, waarom ze deze fouten maken en hoe we ze kunnen helpen deze cognitieve valkuilen te vermijden. Hoewel ik vooral investeerders bestudeer die actief zijn in de beurshandel, hebben de onderliggende psychologische mechanismen ook invloed op andere professionals, zoals bankiers, CFO's, CEO's, private equity investeerders en andere leidinggevenden bij hun besluitvorming."
Er zijn veel casestudy's gepubliceerd over zakelijke beslissingen, zoals fusies en overnames, waarbij psychologische factoren de uitkomst negatief beïnvloedden, zoals te veel betalen voor een doelwit…
“Ja absoluut, we vinden binnen de psychologie redenen waarom mensen dat doen. We noemen het de vloek van de winnaar. Te veel betalen gebeurt meestal in veilingomgevingen, waar u alleen een bedrijf krijgt als u degene bent wiens bereidheid om te betalen het hoogst is. Als dit niet gepaard gaat met bepaalde synergiën, betaalt u vaak te veel. Dat is ook de reden waarom veel M&A-transacties niet optimaal zijn.”
Wat zijn typische vooroordelen die u ziet bij professionals en investeerders?
“Een zeer dominante observatie is dat de meeste van hen overmoedig zijn. Ze denken dat ze betere vaardigheden hebben dan ze in werkelijkheid hebben en daarom doen ze te veel transacties. Als je denkt dat je superieure vaardigheden hebt en je in staat bent om de volgende Google, Amazon of Apple te kiezen, is het vaak zo dat dit mislukt. Als onderzoekers gaan we dieper in op de vraag waarom investeerders overmoedig zijn. Een van de dingen die we ontdekten, is dat mensen in het algemeen een selectief geheugen hebben. Mensen hebben de neiging om goede beslissingen en resultaten beter te onthouden dan slechte en ongelukkige uitkomsten, omdat we slechte gebeurtenissen onderdrukken. Dat is een overlevingsstrategie. Deze bevooroordeelde herinnering stimuleert overmoed, omdat je jezelf op basis van je herinnering vertelt dat je een geweldige investeerder bent, ook al ben je helemaal niet zo goed. Een andere typische valkuil is verliesaversie, de angst om verliezen te lijden. Zelfs in situaties waarin financiële instellingen een serie beslissingen moeten nemen, of een reeks beleggingen overwegen, hebben ze de neiging zich te concentreren op het potentiële verlies van één van die beleggingen, in plaats van naar het hele plaatje te kijken. Dit vermindert het potentieel van hun beleggingsstrategie. Een derde prominente valkuil betreft een verkeerde risicoperceptie. Dit betekent dat investeerders risico's verkeerd inschatten, te hoog of te laag, wat resulteert in suboptimale beslissingen.”
Is er volgens u een verschil tussen de investeerdersgroep en de bedrijvengroep bij het nemen van belangrijke beslissingen voor organisaties, bijvoorbeeld bij acquisitieprocessen?
“Ons onderzoek heeft aangetoond dat de onderliggende psychologie van mensen verrassend veel op elkaar lijkt. We zien bijvoorbeeld dat professionals en leken vaak vergelijkbare basisfouten maken. In het investeringsdomein zijn veel gegevens beschikbaar in vergelijking met bestuurlijke en andere beslissingen en daarom is het vaak gemakkelijker om de gevolgen van fouten te kwantificeren. Desalniettemin zijn er zeer vergelijkbare onderliggende heuristieken en vooroordelen voor managementbeslissingen. Voorbeelden hiervan zijn overmoed, groepsdenken en bevooroordeeld risicogedrag, wat vaak ook leidt tot te veel betalen voor overnames.”
Wat zou uw advies zijn voor financials of voor bedrijven die maatregelen willen doorvoeren?
“Als we die vooroordelen als professionals gewoon zouden kunnen uitschakelen, zouden we dat doen, maar dat kunnen we niet. Ze zijn inherent aan het mens zijn. Daarom zou ik als eerste remedie bewustwording creëren. Als je simpelweg op de hoogte bent van mogelijke fouten en daar al een paar keer over hebt gehoord, dan ben je beter in staat om mogelijke risico's in de besluitvorming te signaleren. Het creëren van meer bewustzijn kan worden gedaan in trainingen, zoals het AIF-programma of in-house cursussen. Voor bedrijven adviseer ik daarnaast om goed te kijken naar de prikkels die gecreëerd worden. De meeste mensen en professionals gedragen zich niet per se suboptimaal, maar reageren gewoon op prikkels en de cultuur die een bedrijf creëert. Het instellen van de juiste maatregelen en prikkels zal helpen bij het creëren van een gezondere werkomgeving. Het is de taak van het hogere management om mogelijke fricties tussen verschillende eenheden die verschillende prikkels kunnen hebben, te verminderen.”
Hoe is het AIF-programma over de psychologie van risico gestructureerd? Wat kunnen deelnemers verwachten?
“Wat ik probeer te doen, is deelnemers te voorzien van prikkelende en bruikbare kennis uit onderzoek over psychologie die voor hen relevant is in hun eigen domein. Dus in plaats van 200/300 papers te moeten lezen, krijg je een samenvatting – hopelijk mooi gepresenteerd – van alle aspecten die ik als relevant ervaar. En wat we ook gaan doen is ervaring opdoen in beslissingen nemen en die analyseren. Ik zal de deelnemers dus regelmatig vragen om tijdens het programma hun eigen beslissingen te nemen, of het nu gaat om investeringsbeslissingen of anderszins, en dan zullen we die samen bespreken en kijken wat we ervan vinden. Waren ze rationeel of waren er vooroordelen bij betrokken? Deze ervaringsgerichte setting is zeer effectief gebleken, deelnemers kunnen veel leren van gedwongen beslissingen nemen in een veilige omgeving.”
