Mediapluriformiteit onder vuur: De controversiële overname van RTL Nederland

Drie punten

• RTL Nederland staat al meer dan drie jaar te koop voor een miljard euro, maar potentiële overnames, zoals die door Talpa en DPG Media, worden kritisch bekeken door de mededingingsautoriteit om mediapluriformiteit te waarborgen.

• De fusie met DPG Media is controversieel, met zorgen over een te grote marktmacht en mogelijke verslechtering van nieuwsdiversiteit en arbeidsvoorwaarden voor journalisten. DPG Media heeft ambities om de dominante advertentie- en media-aanbieder in de Benelux te worden, wat in België al heeft geleid tot kritiek op de journalistieke kwaliteit en pluriformiteit door de focus op advertentie-inkomsten.

• Ondanks de kritische geluiden zijn er ook positieve reacties, zoals van adverteerders die de complementaire voordelen van de fusie zien, terwijl experts speculeren over de juridische en marktstrategische argumenten die de fusie mogelijk kunnen rechtvaardigen.

Ruim drie jaar staat RTL Nederland in de etalage, met een prijskaartje van meer dan een miljard. De eerste koper, Talpa, werd weggejaagd door de mededingingsautoriteit en ook de volgende liefhebber, DPG Media, wordt met argusogen bekeken. De waakhond staat pal voor de mediapluriformiteit. Maar mediabedrijven maken zich vooral druk over de miljarden in de mediamarkt waar de internationale Big Tech het op heeft gemunt. “DPG wil de Google van de Benelux worden.”

Met ingehouden adem volgen mediawatchers de overname van RTL Nederland door DPG Media. Wordt de Nederlandse tak van RTL dan eindelijk verkocht, of zal ook de tweede overnamepoging stranden bij de mededingingsautoriteit? “De vorige keer – bij de voorgenomen fusie met Talpa – voorspelde ik meteen dat de ACM de deal zou blokkeren”, zegt Maarten Pieter Schinkel, hoogleraar Mededingingseconomie en Regulering aan de Universiteit van Amsterdam. “Dit keer ben ik er nog niet zo zeker van dat de ACM de fusie zal kunnen verbieden. Dit keer neemt een andersoortige mediaorganisatie RTL over, met een ander publiek. Dit is geen alledaagse fusie; dat maakt het uit academisch oogpunt erg interessant.”

Ook Hans Vedder, hoogleraar Economisch Recht aan de Rijksuniversiteit Groningen, ziet de deal nog niet snel afketsen. Dat de fusie met Talpa werd verboden, wil niet zeggen dat deze ook tot mislukken gedoemd is. “De mediamarkt is dynamisch, de verhoudingen kunnen veranderd zijn.”

Ook betwijfelt Vedder of de schadetheorie die de ACM hanteert om fusies te beoordelen, in dit geval aanleiding geeft voor een verbod. DPG Media, met een omzet van 1,8 miljard, exploiteert kranten, tijdschriften, radiostations en webplatforms. RTL Nederland (omzet 620 miljoen) zit in televisie. Veder: “De Volkskrant is heel anders dan RTL Nieuws.”

Vergunningsaanvraag en toekomstige uitdagingen: De ACM blijft oplettend
Voor deze fusie is een vergunning vereist, die de twee partijen nog niet hebben aangevraagd. Zodra ze dat doen neemt de ACM drie maanden de tijd om een oordeel te vellen over de deal, waar 1,1 miljard mee gemoeid is. Dat is dan ruim drie jaar nadat Talpa het mediaconcern poogde over te nemen van Bertelsmann, dat hoe dan ook af wil van RTL Nederland. Maar EY, verantwoordelijk voor Tax Advisory en Financial Due Dilligence, en NautaDutilh, lead counsel van de RTL Group, kregen de deal er niet doorheen bij de ACM.

Ook nu pakken donkere wolken zich samen boven de fusiepartners, ondanks de nuances van de hoogleraren. Was de deal met Talpa al omstreden, de fusie met DPG Media jaagt nog meer schrik aan. In ieder geval bij de ACM, die al snel het licht op rood zette. Dit keer staat er in de ogen van de mededingingsautoriteit meer op het spel dan alleen marktmacht en concurrentieverhoudingen.

Schuiven deze twee bedrijven in elkaar, dan ontstaat er niet alleen een speler van formaat op de advertentiemarkt, maar ook een partij die de lakens uitdeelt in de nieuwsvoorziening. De ACM vreest dat deze macht kan leiden tot verschraling van het nieuwsaanbod, bijvoorbeeld door recycling van content binnen de eigen groep of door de toegang tot nieuws af te knijpen. Bij deze grootmacht kunnen ook de arbeidsvoorwaarden van journalisten in de knel raken, zo merkt de ACM op.

Eerste toets op mediapluriformiteit: Kritische reacties en vakbondszorgen
In een schriftelijke toelichting zegt een woordvoerder dat het de eerste keer is dat de ACM toetst op mediapluriformiteit. “De ACM kijkt ook of er na een fusie voldoende keuzevrijheid voor de consument zal resteren. De fusietoets brengt daardoor met zich mee dat een voldoende pluriform aanbod overblijft. Verder beogen de mededingingsregels te voorkomen dat de mededinging wordt verstoord ten nadele van het algemeen belang, individuele ondernemingen en consumenten. Aangezien mediapluriformiteit in het algemene belang is, bestaat daarmee ook een overlap tussen de doelstellingen van de mededingingsregels en het publieke belang van pluriformiteit.”

Hoe terecht de kritische noten zijn en hoe zwaar ze zullen wegen moet nog blijken, maar de journalistenvakbond NVJ reageerde als door een adder gebeten toen de fusie werd aangekondigd. “Binnen de mediasector is deze fusie een grote stap die nog niet eerder is gezet”, zegt Wais Shirbaz, hoofd werkvoorwaarden en secretaris omroep bij de NVJ. “De grootste uitgever die 55 procent van de nieuwsmedia in handen heeft, neemt de grootste commerciële omroep van het land over.”

“Daarmee wordt dit nieuwe bedrijf qua omvang en in commerciële zin de grootste mediapartij van het land. Dat doet iets met de positie van individuele journalisten en freelancers. Waarheen je ook gaat, overal kom je dezelfde werkgever cq opdrachtgever tegen. Bij RTL werken redacties nu autonoom, maar de vraag is of zo blijft als het fusiebedrijf op zoek gaat naar interne synergie.”

Alarmbellen in België: DPG’s invloed op journalistieke kwaliteit en mediapluriformiteit
Niet alleen in Nederland is er argwaan, ook in België klinkt de alarmbel. DPG Media staat voor kaalslag, weten ze in Vlaanderen, de bakermat van het mediabedrijf. “Pluriformiteit is een probleem bij DPG”, zegt Katia Segers, associate professor Media Studies aan de Vrije Universiteit Brussel. “Dat komt naar voren in onderzoek van onze vakgroep aan de universiteit. De bezetting van de DPG-redacties is beperkt en de kwaliteit van de journalistiek staat er onder druk. Bladen van DPG wisselen onderling artikelen uit, allemaal met dezelfde inhoud, hooguit met een andere kop.”

Segers vreest dat DPG de focus heeft op de advertentiemarkt en de journalistiek ziet als een randvoorwaarde die zo min mogelijk mag kosten. De digitale advertentieomzet van DPG Media groeide de afgelopen vijf jaar met 250 procent naar 207 miljoen euro. De printmedia – zeg maar de papieren kranten – zijn aan het krimpen. “DPG wil de Google van de Benelux worden, met dezelfde absolute macht op de advertentiemarkt als Meta en Google”, vervolgt Segers. “Het argument van DPG is dat de advertentieomzet bij haar in de Benelux blijft, in plaats van naar de VS te vloeien.”

“In Vlaanderen en Wallonië mocht DPG in alle vrijheid uitbreiden. Die heeft een ecosysteem voor advertenties gecultiveerd waar nationale overheden nooit mee kunnen concurreren. Daardoor zitten we in Vlaanderen nu op de ondergrens voor wat betreft journalistiek en mediavrijheid.”

DPG Media’s visie en steun van adverteerders: Meer waarde en multimediale mogelijkheden
Uiteraard ziet DPG Media dat anders. “We moeten nog meer waarde aan de consument bieden”, zo reageerde CEO Erik Roddenhof van DPG Media bij de presentatie van de jaarcijfers 2023. “Zo boden we de lezer, kijker en luisteraar van onze media zowel meer als betere verhalen en programma’s. We zullen de komende jaren verder blijven investeren in de kwaliteit van onze content, producten en services, vooral digitaal.”

Hoe die pluriformiteit beschermd kan worden, weet de ACM nog niet. “Voordat we in scenario’s gaan denken moeten we eerst goed duidelijk hebben óf er een probleem is met deze overname”, aldus de ACM-woordvoerder.

Dit keer heeft de RTL-deal ook supporters in de vorm van adverteerders. Die kijken naar heel andere belangen. Was de bvA (branchevereniging van adverteerders) nog verre van enthousiast over de overname van RTL Nederland door Talpa, dit keer is de toon anders. Positief anders. Vooral het cross-mediale aanbod dat de combinatie DPG Media/RTL Nederland kan ontwikkelen valt in de smaak. “We zien dit als een heel andere deal, omdat RTL en DPG meer complementair zijn dan RTL en Talpa”, zegt directeur Henriette van Swinderen van de bvA. “Daardoor komen er meer multimediale mogelijkheden.”

Dat ziet ook het Commissariaat voor de Media. Uit de Mediamonitor 2023 van de toezichthouder blijkt dat deze markt steeds minder spelers van formaat telt: van negen in 2016 naar vijf in 2022. Hun gezamenlijk omzet uit mediabestedingen groeide in die periode van bijna 1,7 miljard euro tot ruim 3,5 miljard euro. Het aandeel daarvan dat naar internationale spelers ging, nam toe van 54 procent tot 78 procent. Fusie of niet, deze ontwikkeling zet door.

Onvermijdelijkheid van de fusie: Juridische overwegingen en marktstrategieën
Maarten Kuil, partner Corporate Finance bij BDO, denkt dat de fusie tussen DPG en RTL onvermijdelijk is. “Wil je als klein land je eigen media behouden, dan moet je op een vuist kunnen maken tegen de Disneys en de Netflixen. Zonder schaal kun je niet op tegen de internationale productiehuizen.”

Of de ACM er ook zo over denkt, hangt volgens de Groningse hoogleraar Hans Vedder af van manier waarop de waakhond naar de markt kijkt. “De vraag is welke must have er is in het distributiekanaal van de media richting de markt. Is dat de krant en de tv of Google en Meta? Als adverteerders te kennen geven dat ze net zo gemakkelijk met Google in zee gaan als met DPG, is er geen sprake van dat de concurrentie wordt benadeeld door de fusie.”

Volgens Vedder zou DPG in dit scenario het argument van de failing firm defence kunnen aanvoeren. “Aantonen dat RTL hoe dan ook van de markt verdwijnt vanwege de concurrentie en dat de advertentie-inkomsten dan naar jou zullen vloeien, dat kan een argument zijn om de fusie toe te staan. Het is echter wel moeilijk om dit aan te tonen.”

De Amsterdamse hoogleraar Schinkel twijfelt of de ACM een sterke zaak heeft tegen de fusie. “Controle over het bereiken van eyeballs door adverteerders is in dit soort markten een algemeen erkende manier om naar fusies te kijken. Daarentegen is het argument dat de diversiteit van de nieuwsvoorziening afneemt, en zeker dat van arbeidsvoorwaarden die onder druk staan, heel innovatief voor een mededingingsautoriteit. Lagere loonkosten in de media schaden bovendien de consument niet. Dit kan een interessante casus zijn om door een rechter te laten toetsen. Ik kan me wel een verweer voorstellen.”

Ook Maarten Kuil van BDO wordt niet enthousiast bij het idee om de deal te toetsen op pluriformiteit en arbeidsvoorwaarden. “Ik zie journalistieke kwaliteit niet als een factor voor mededinging. Eerder als een kwestie van wetgeving, bijvoorbeeld over onafhankelijke redactiestatuten die de autonomie van redacties moet waarborgen.”

Wordt de fusie toch tegengehouden, dan hoeft dat nog niet het einde te betekenen, besluit hoogleraar Vedder. “De partijen kunnen tegen dat besluit in beroep gaan bij de rechtbank Rotterdam of bij het College voor het Bedrijfsleven. In een beroepszaak mag je de nieuwste ontwikkelingen in de markt inbrengen. Het zal niet voor het eerst zijn dat de ACM een zaak verliest.”

Lees ook: Martijn Snoep, bestuursvoorzitter ACM: ‘We willen ook toezicht op de kleinere fusie’