Superinvesteerder Ray Dalio: ‘Radicale verschuiving wereldorde nabij’

In het boek Principles For Dealing With a Changing World Order: Why Nations Succeed and Fail deelt Dalio de patronen die hij ziet in de opkomst en ondergang van landen – en daarmee markten en economieën. Zijn onderzoek beslaat de laatste 500 jaar geschiedenis, en een stuk langer voor het Chinese keizerrijk.  

Volgens Dalio herhalen zich steeds dezelfde patronen, waarbij een keizerrijk eerst tot bloei komt, waarna problemen ontstaan in de vorm van politiek en sociaal conflict en verslechterende financiën. Die problemen leiden uiteindelijk tot een revolutie en/of oorlog waarna meestal een andere wereldmacht de dominante positie op het wereldtoneel overneemt. Als investeringsmanager ziet hij het zo goed mogelijk begrijpen van deze cycli als concurrentievoordeel.  

De reden dat Dalio dit onderzoek doet is beter investeren. Door de cycli te begrijpen, kan hij beter inschatten waar welvaart en macht verloren en geaccumuleerd zullen gaan worden. Alle markten worden primair gedreven door slechts vier determinanten: groei, inflatie, risico premiums en investeringsregelingen. Dalio bouwt een gediversifieerd portfolio op waarbij hij kijkt wat een investering vandaag in een land in de toekomst potentieel waard is. 

Cycli zijn de norm, schrijft Dalio. Dus als professionals en investeerders kunnen we ze zien aankomen en erop anticiperen. Vaak denken mensen dat de toekomst een licht gemodificeerde versie van het verleden is, en dus profiteren ze niet van de ups en downs. De generatie die de Tweede Wereldoorlog meemaakte was somber gestemd en profiteerde nauwelijks van de post-oorlog boom periode op de beurs. Omgekeerd, mensen van de boom periode leenden erg veel terwijl wat historisch gezien leidt tot een periode van neergang. De omslag in een Grote Cyclus komt, in tegenstellingen tot de kleinere cycli, vaak maar één keer in je leven voorbij, dus je eigen verleden heeft je hier niet op voorbereid. Door de geschiedenis te bestuderen, kun je hier wel op voorbereid zijn.    

De typische Grote Cyclus van wereldmachten 
De opkomst van wereldmachten wordt gekenmerkt door een aantal factoren, zoals het niveau van educatie, innovatie, technologische vooruitgang, samenwerking tussen kapitaal en politieke macht, effectieve financiële markten, sterk leiderschap en militaire macht. Al deze zaken leiden tot een snellere en grotere toename van de productiviteit en als investeerder wil je weten waar dit de aankomende periode gaat plaatsvinden.  

Succesvolle landen of keizerrijken kunnen de cyclus wel 200 of 300 jaar laten duren. De voorspoedige perioden duren daarmee veel langer dan de slechte, volgens Dalio. Deze slechte perioden ontstaan doordat de rijken meer rijkdom naar zich toe trekken, inclusief de productiemiddelen. Als de welvaart toeneemt, nemen ook de consumptie en decadentie toe en de productiviteit juist af. Er wordt meer geleend en er ontstaan bubbels. Wanneer het vervolgens economisch minder gaat vangen de minder welvarende mensen de klappen op en ontstaan er conflicten. Deze conflicten leiden vervolgens vaak tot revolutie en of oorlog, waarna er een nieuwe wereldorde wordt gecreëerd. Deze cycli blijven volgens Dalio bestaan omdat de menselijke natuur niet fundamenteel wijzigt. De mens heeft de neiging dingen tot extremen door te voeren waardoor het equilibrium verstoord wordt wat leidt tot een slinger de andere kant op.  

De slechte tijden kunnen we zien als perioden van transitie. Het zijn reinigende stormen die ons verlossen van de excessen, zoals een te hoge schuldenlast, waarna we kunnen terugkeren naar onze fundamenten. Deze periode eindigt in een nieuwe politieke orde met een duidelijke machtsdistributie. Voor mensen zijn de voorspoedige tijden uiteraard prettiger, maar beide perioden hebben een functie, namelijk ons verder brengen in de evolutie en in die zin zijn ze niet ‘goed’ of ‘fout', aldus Dalio. De tekenen van een verschuivende wereldorde zijn nu overal om ons heen zichtbaar; enorme welvaartskloven, de historische lage rentes, een groeiende schuldenlast, het massale drukken van geld (vooral sinds de covid-pandemie), toenemend populisme en politiek conflict en een enorm uit de hand lopende klimaat en biodiversiteitscrisis. 

De investeerder beschrijft in detail de opkomst en bloeiperiode van het Nederlandse keizerrijk in de 17e en 18e eeuw – met de eerste multinational, de eerste aandelenbeurs én de Nederlandse gulden als de reservevaluta in Europa. Dit keizerrijk ging ten onder en werd opgevolgd door de heerschappij van de Britten met de pond-sterling als reservemunt. Na de Tweede Wereldoorlog werd de Verenigde Staten de dominante wereldmacht en de dollar de reservevaluta van de wereldeconomie.  

De economie van de huidige Europese Unie beschrijft Dalio als fundamenteel zwak. En dat geldt ook voor het niveau van innovatie, de vitaliteit en de militaire macht. Ook heerst er veel intern conflict in de landen van de EU. Inkomensongelijkheid heeft de opkomst van populisten gefaciliteerd die allemaal tegen de EU zijn. In het kort: de EU is teruggevallen van een leidende tot een ondergeschikte wereldmacht.  

Relatieve neergang van de Verenigde Staten en de opkomst van China 
Dalio onderscheidt drie cycli die allemaal op elkaar inwerken: de lange termijnschulden- en kapitaalmarktcyclus, de interne orde en wanorde cyclus en de externe orde en wanorde cyclus. De huidige, leidende wereldmacht – de Verenigde Staten – heeft te lijden onder veel interne conflicten (interne cyclus) en wordt geconfronteerd door een economische rivaal in de vorm van China (externe cyclus). Ook verzwakt de status van de dollar als globale reservevaluta in rap tempo (schulden- en kapitaalmarktcyclus).  

De huidige nieuwe wereldorde ontstond in 1945 en de volgende verschuiving is nabij. Deze verschuiving zal een gigantische impact hebben op de hele wereld. Dit kan een heftige, voor veel mensen traumatische ervaring worden. Een dergelijke slechte periode – die gemiddeld zo'n 10 tot 20 jaar duurt – komt vaak als perfecte storm. Een pandemie als corona past perfect in dit plaatje. Overheden, waaronder de VS, printen enorme hoeveelheden geld die vroeg of laat door de mensen terugbetaald moeten worden. Als dit te ver gaat – en dat gaat het – ontstaan ‘run on the bank’ situaties. Mensen vluchten van een valuta als de dollar en schuldobligaties naar stabielere assets, zoals goud, bitcoins en aandelen – assets die niet bij te drukken zijn door centrale banken. De overheid kan het vertrouwen dan alleen herstellen door de valuta te devalueren en te koppelen aan goud of een andere sterke valuta.  

Het verzwakken van het ene keizerrijk kan samenvallen met de opkomst van een andere. Dat is precies wat we nu zien: een rijzende wereldmacht (China) die concurreert met de huidige wereldmacht (de VS) in handel, technologie, kapitaalmarkten en geopolitiek. De VS verkeert nu in fase 5 van 6, stelt Dalio. Het land heeft zeker nog een aantal krachten, waaronder innovatie in technologie en militaire macht, maar dit is relatief minder aan het worden. China zit in fase drie, de bloeiperiode, en doet er goed aan deze fase zo lang mogelijk te laten duren.   

Dalio maakt zich vooral zorgen over de groeiende tegenstellingen in de VS en de verslechterende financiële situatie. Bij zowel de democraten als republikeinen krijgen meer extreme visies de overhand en verdwijnen de gematigde meningen. In een onderzoek uit 2019 gaf 42 procent van de aanhangers van beide partijen aan de oppositie als ‘ronduit slecht’ te beschouwen. Onderzoek wijst uit dat de kans dat de twee partijen daardoor ver gaan komen in het gezamenlijk vinden van oplossingen voor de grote problemen in het land zeer klein is. De volgende fase voor de VS is een staat van burgeroorlog. Het hoeft geen ‘echte’ oorlog te betekenen; een vreedzame revolutie waarin de schulden worden geherstructureerd (een soort ‘Great Reset’) is ook mogelijk. Maar als gewelddadige conflicten toenemen (denk aan de bestorming van het Capitool) weet je dat een land in de problemen zit. Dalio schat de kans op een binnenlandse oorlog in de VS op 30 procent de komende 10 jaar. Kunnen de Amerikanen dit omkeren? Alleen als ze zich verenigen en de ongelijke verdeling van welvaart daadwerkelijk aanpakken.   

Conflicten van de interne orde gaan vaak samen met conflicten van de externe orde. De handelsoorlog tussen de VS en China is een goed voorbeeld. Het meest explosieve conflict in potentieel is de confiscatie van Taiwan door China en de reactie van de VS daarop. Kan dit leiden tot een derde wereldoorlog? Dit is erg lastig te voorspellen, maar zeker niet uit te sluiten. Het is lastig voor te stellen hoe een dergelijke oorlog zich zou voltrekken met moderne oorlogsmiddelen, maar het lijdt geen twijfel dat het buitengewoon vernietigend zou zijn voor alle betrokken landen. Vele winnaars uit het verleden, zoals Duitsland en Japan, hebben dergelijke perioden van enorme welvaartsvernietiging meegemaakt.  

Escalatie of evolutie?  
Waar we nu staan is dat er een staat van burgeroorlog dreigt in de belangrijkste economie van de wereld: de VS. Ook dreigt er conflict tussen de VS en China. Onder president Xi is de strategie van China minder afhankelijk te worden van andere landen. De belangrijkste strijd die deze landen voeren is de oorlog om technologie. Wie deze strijd wint, wint ook alle andere oorlogen. Op politiek vlak kan de confiscatie van Taiwan door China de definitieve splijtzwam zijn. De VS zal in dat geval mogelijk actie ondernemen om het verlies van macht te voorkomen. Maar hiermee zouden ze mogelijk een grens overschrijden bij de Chinezen wat zou kunnen leiden tot een militaire oorlog.  

Het is van het grootste belang dat deze daadwerkelijke, militaire oorlog koste wat het kost vermeden wordt. In dat geval hoeft het begin van een nieuwe Grote Cyclus niet zo erg te zijn. Er zal een grote herstructurering van schulden en herverdeling van macht en welvaart plaatsvinden, maar daarna kan een land of keizerrijk weer met een schone lei beginnen en heeft de centrale bank weer de middelen om de economie te stimuleren. En we kunnen waardevolle lessen leren. Dat is evolutie – volgens Dalio dé stabiele kracht in het universum. We moeten vooral leren om niet bij ons eigen perspectief te blijven, maar ook de oogpunten van anderen te leren begrijpen. Iedere fase van de cyclus heeft een andere visie die het beste werkt. Deze verschillende perspectieven leren begrijpen kan een hoop waardevernietiging voorkomen.