Flitsbezorgers: investeringskans of kansloos businessmodel?

Veel Amsterdammers moeten gek hebben opgekeken toen ze in december 2020 bezorgers van Gorillas in De Pijp zagen rondrijden. Ze waren de bezorgwagentjes van Picnic gewend, de boodschappendiensten van AH, de bestelbusjes van PostNL, de koeriers van Thuisbezorgd.nl en al die andere rondrijdende auto's, brommers en fietsen in de stad, allemaal hard op weg om klanten te beleveren. Maar dit? Een dienst die in luttele minuten wat eetwaren en huishoudelijk producten bezorgt, voor minder dan twee euro? Dat was toch echt iets nieuws.  

Gorillas mag dan de eerste flitsbezorger in Nederland zijn geweest, het bedrijf is in feite een kopie van het Turkse Getir. Dat bestaat al sinds 2015, en is in de jaren daarna uitgegroeid tot een bedrijf met duizenden werknemers en een marktwaarde van een kleine twaalf miljard dollar. Gorillas-oprichter Kagan Sümer besloot in 2018 om Getir, dat hij kende uit Istanbul, te kopiëren en Gorillas te beginnen.  

Aldus geschiedde: "Hij bouwde zijn woonkamer om tot magazijn en rende op en neer naar de supermarkt om spullen in te slaan. Die bezorgde hij voor een iets hogere prijs bij mensen thuis", zoals NRC Handelsblad schrijft in een artikel over 'de groeipijnen van Gorillas'. And the rest is history: Gorillas werd een heuse onderneming, en breidde vliegensvlug uit. Eerst in Duitsland, daarna in Nederland – aanvankelijk was het bedrijf alleen in Amsterdam actief, inmiddels zit het ook in Arnhem, Den Haag, Groningen, Haarlem, Leiden, Nijmegen, Rotterdam, Tilburg, Utrecht, Eindhoven, Leeuwarden en Enschede. In november 2021 woonde 13 procent van de Nederlanders in een gebied dat door minimaal één van de vier flitsbezorgdiensten wordt bediend.  

Inmiddels heeft Gorillas in enkele steden concurrentie gekregen van andere flitsbezorgers. Van het grote voorbeeldbedrijf Getir, om te beginnen, dat binnen tien minuten boodschappen zegt te kunnen bezorgen in Amsterdam, Den Haag, Leiden, Rotterdam, Delft, Utrecht, Tilburg, Amstelveen. Dan is er nog het Duitse Flink (Almere, Amsterdam, Apeldoorn, Breda, Delft, Deventer, Den Haag, Eindhoven, Enschede, Groningen, Haarlem, Hilversum, Rotterdam, Tilburg, Zoetermeer, Hengelo, Rijswijk, Nijmegen, Utrecht, Amersfoort, Arnhem, Roosendaal, Zeist, Ede, Maastricht, Veenendaal en Leeuwarden), dat ook schermt met bezorging binnen tien minuten. Het Engelse Zapp (Amsterdam, Amstelveen en Rotterdam) doet het met een bezorging binnen 20 minuten wat rustiger aan. Daar staat tegenover dat Zapp als enige 24 uur per dag open staat voor bestellingen.  

Raadselachtig verdienmodel 
De flitsbezorgers leveren vliegensvlug boodschappen vanuit hun zogeheten 'dark stores' – kleine, donkere magazijnen vol rekken met producten, waar de fietskoeriers ('riders') hun spullen kunnen afhalen nadat bestellingen via een app zijn doorgegeven. Die dark stores liggen in de buurt van de klanten, hooguit een kilometer of twee, anders kunnen de riders niet binnen enkele minuten hun bestelling afleveren. De kosten bedragen ongeacht de grootte van de bestelling 1,80 euro, plus natuurlijk de kosten van de boodschappen – die niet uitzonderlijk hoog liggen, de flitsbezorgers hanteren supermarktprijzen.  

Getir heeft een minimumbestelbedrag van tien euro, Flink van vijf euro, bij Gorillas en Zapp kun je daartegen bij wijze van spreken een 'avocado binnen tien minuten laten bezorgen voor 1,80 euro', zoals columniste Sophie van Gool onlangs in Het Financieele Dagblad schreef. Waarbij zij zich verbaasde over het verdienmodel van de flitsbezorgers: "Een raadsel", oordeelde zij, om – raadsel opgelost! – te concluderen dat van winstgevendheid geen sprake kan zijn. In een ander artikel in het FD schat analist Clément Genelot van Bryan Garnier dat flitsbezorgers momenteel op elke euro omzet een brutoverlies van tussen de 30 en 50 eurocent lijden. 

Maar al wordt er tot dusver geen geld verdiend met flitsbezorging, allerlei investeerders vertrouwen erop dat het daar in de toekomst wel goed mee komt. Zij stromen de laatste maanden toe, en de ene financieringsronde wisselt de andere af.  

Toekomstdromen 
Hoe terecht is dat vertrouwen van alle investeerders in de financiële toekomst van de flitsbezorgers?  

Terwijl flitsbezorging in de VS al een jaar of tien bestaat (Gopuff) en in Turkije al sinds 2015 (Getir), heeft het in Nederland z'n intrede gedaan tijdens de coronacrisis, toen veel mensen aan huis gekluisterd waren of de gang naar de supermarkt niet aandurfden. Begrijpelijk dat ze toen vaker boodschappen thuis lieten bezorgen. Flitsbezorging was toen een uitkomst. Maar nu? De flitsbezorgers zitten vooral in en om de grote steden – waar de toch al hoge supermarktdichtheid van Nederland het allerhoogst is. De gemiddelde Amsterdammer heeft, schrijft columniste Sophie van Gool, 40,6 grote supermarkten binnen drie kilometer van huis. "Bakkers, slagers en groentewinkels nog niet eens meegeteld. Maaltijdboxen en online supermarkten evenmin." Wat moet je dan nog met een flitsbezorger? zou je zeggen.  

"Toch denk ik dat flitsbezorging wel een toekomst heeft", zegt Gerarda Westerhuis, sector econoom retail en leisure van ABN AMRO. "Het voorziet in een behoefte. Een gecreëerde behoefte weliswaar – niemand heeft om flitsbezorging gevraagd – maar nu het er eenmaal is, vinden sommige mensen het toch wel makkelijk." Ook Dirk Mulder, retail sector banker van ING denkt er zo over. Hij trekt de vergelijking met de mobiele telefoon: "Mensen misten hun mobieltjes niet toen deze nog niet op de markt waren. Nu kunnen ze niet meer zonder." Die kant gaat het volgens hem ook op met flitsbezorging.  

Misschien dat niet iedereen er binnen afzienbare tijd gebruik van gaat maken, maar het gemak ervan is aantrekkelijk. "Vooral jongeren, die aan 'instant gratification' gewend zijn en geen zin hebben om naar de winkel te gaan. Ook al hoeven ze maar een paar stappen te zetten." Uit diverse onderzoeken blijkt inderdaad dat de flitsdiensten vooral bij jongeren in trek zijn. Volgens het bureau Kantar maakte in november vorig jaar vier procent van alle Nederlanders weleens gebruik van flitsbezorging. Jongeren zijn duidelijk oververtegenwoordigd: 1,5 procent van de 50-plussers schakelt af en toe een flitsbezorger in, van de 16- tot 30-jarigen is dat negen procent. Onderzoeksbureau Gfk kwam begin januari met vergelijkbare cijfers: 6,9 procent van de jongeren tussen de 18 en 34 maakt zou wel eens gebruik maken van een flitsbezorgdienst. De opmars van de flitsbezorgers loopt hier en daar vertraging op – verschillende gemeentes hebben een voorlopig verbod op nieuwe dark stores ingesteld naar aanleiding van klachten van omwonenden over overlast, maar de verwachting is dat dat een tijdelijke hobbel is. Het lijkt vooral een kwestie van afspraken met de gemeente, bewoners en verhuurders van de dark stores, en erop toezien dat de flitsbezorgers zich daaraan houden. Dan zullen ze wel verder doorgroeien, is de verwachting.  

Kantar verwacht zelfs een verdubbeling van de Nederlandse markt van 500 miljoen euro in 2021 naar één miljard in 2022. Daarmee komt winstgevendheid misschien toch in zicht. Zo gek hebben al die investeerders die er miljarden tegenaan hebben gegooid het dan toch niet gezien. Al zullen niet al hun toekomstdromen worden bewaarheid. Het is onwaarschijnlijk dat alle vier de partijen die zich op de Nederlandse markt hebben gestort zullen overleven (om nog maar te zwijgen van mogelijke nieuwkomers, zoals Weezy en Cajou).  

Flink sleutelen 
Mulder denkt dat er in Nederland voor één of twee bezorgdiensten plaats is. "En dan nog moet er heel wat water door de Rijn stromen", zegt hij, en flink gesleuteld worden aan het businessmodel. 

Aan de kostenkant kan sowieso wat worden geschaafd. Weliswaar valt er vermoedelijk niet veel te besparen op de inkoopkosten en de kosten voor bezorgers, elektrische fietsen (de 'cargo bikes'), distributie naar dark stores, huur, IT, marketing en overhead. Maar als de flitsbezorgers meer klanten gaan bedienen, kunnen ze die kosten uitsmeren over een groter aantal bestellingen, wat bevorderlijk is voor de winstgevendheid.  

Daarnaast kunnen de opbrengsten wellicht omhoog. Op termijn kunnen de overgebleven flitsdiensten hun prijzen bijvoorbeeld verhogen, zegt Westerhuis. Misschien niet over de hele linie, maar door variabele prijzen in te voeren, die stijgen met de besteldrukte, zoals de prijzen van taxidienst Uber. Of mogelijk dat ze als de onderlinge concurrentie wat minder wordt allemaal een minimale bestelgrootte gaan invoeren. Of dat ze hun klantenbestanden op een andere manier gaan aanwenden. "Nu zijn ze marktaandeel aan het opbouwen, straks kunnen ze dat uitventen. Dat hoeft natuurlijk niet per se door heel snel dagelijkse boodschappen te bezorgen, ze kunnen dan ook andere inkomstenbronnen aanboren", aldus Westerhuis.  

Bijvoorbeeld door niet alleen meer bestellingen te leveren, maar ook meer producten per bestelling. En als het even kan producten met een hoge marge – met andere woorden niet meer die enkele avocado, maar een goed gevulde boodschappenmand en een hoog orderbedrag. "Gorillas in Berlijn doet dat al", zegt Mulder. Wellicht dat Gorillas via de samenwerking van Jumbo er ook in Nederland toe kan bijdragen dat het bedrijf hoger in de markt komt te staan: sinds januari bezorgt Gorillas artikelen van Jumbo en van La Place, later dit jaar zullen bestellingen van klanten van Jumbo door bezorgers van Gorillas worden afgeleverd.  

Non-food lonkt 
Maar de grootste kansen voor flitsbezorging liggen in de non-food, denkt Mulder. "Bedrijven als Blokker en de Hema hebben de afgelopen jaren te lijden gehad onder de opkomst van e-commerce. Ze kunnen vrij makkelijk in hun winkels plaats inruimen voor schappen waar flitsbezorgers spullen kunnen ophalen om te bezorgen." En waarom zouden de riders van de bezorgdiensten niet heen en weer kunnen pendelen tussen hubs aan de rand van de stad en winkels? "De steden slibben dicht. Grote dieselauto's worden al geweerd. Daardoor ontstaat er ruimte voor nieuwe, kleinschaliger en minder milieubelastende vormen van bezorging." De flitsdiensten zouden best in dat gat kunnen springen. Als de bedrijven dat zelf niet al gaan doen, zoals Blokker tijdens de lockdowns in coronacrisis al heeft gedaan.  

Het is natuurlijk speculatief, maar als de flitsbezorgers inderdaad nieuwe wegen inslaan, zal dat al gauw betekenen dat ze buiten hun eigen geschapen niche treden en de concurrentie aangaan met allerlei gevestigde bedrijven. Een aanzienlijk aantal bedrijven zelfs, van de online supermarkten en andere verkopers zoals Picnic, Bol.com en Coolblue tot de fysieke winkels met een bezorgdienst (denk aan AH), van maaltijdbezorgers zoals Just Eat Takeaway tot logistieke dienstverleners zoals PostNL en allerlei koeriersbedrijven.  

Dat roept dan meteen de vraag op in hoeverre deze partijen tegenmaatregelen zullen nemen. "Want ook al verdienen die nu niet altijd aan hun bezorgdienst, ze willen ook geen klanten kwijtraken", zoals Westerhuis zegt. Dus ligt het voor de hand dat ze zullen reageren op de opmars van de flitsbezorgers, al was het maar uit defensieve redenen. 

Wat Just Eat Takeaway betreft: dat heeft al laten weten dat het gaat samenwerken met supermarkten om boodschappen te bezorgen. Picnic kwam daarentegen naar buiten met een verklaring dat het bedrijf vooral klanten bedient die voor de hele week bestellen tegen een zo laag mogelijke prijs, een heel andere doelgroep dan de gemaksconsumenten die gretig gebruik maken van de flitsbezorgers.  

Rappie 
En Albert Heijn? Dat heeft in het verleden geëxperimenteerd met flitsbezorging – onder andere in 2017 in Rotterdam onder de briljante naam Rappie en aan de Amsterdamse Zuidas – maar heeft dit nooit doorgezet. In februari liet AH zelf weten dat 'we altijd kijken naar nieuwe mogelijkheden in de markt en wie weet wat de toekomst brengt'. Vaagpraat, natuurlijk, waar je alle kanten mee op kunt. Helaas wil AH niet nader toelichten op de vraag of het wat van plan is met flitsbezorging.  

Westerhuis denkt dat als AH deze markt toch weer gaat betreden, dat waarschijnlijk niet in samenwerking met een flitsbezorger zal zijn. Maar de kans dat AH zich opnieuw op flitsbezorging stort is klein, denkt Mulder. Dat terwijl de directe concurrent Jumbo inmiddels overstag is – na eerdere bedenkingen, overigens; aanvankelijk zei topman Frits van Eerd: "Moet ik aan de medewerkers zeggen 'we gaan de klant volgen en we gaan eraan kapot?" Waarom AH zich niet ook bekeert tot flitsbezorgen? Het zou ermee te maken kunnen hebben dat de eigen besteldienst al verliesgevend is. “En ik zie AH niet zo snel investeren in nog een verliesgevende dienst die concurreert met de eigen, winstgevende activiteiten”, zegt Mulder. Te meer daar AH – anders dan Blokker en Hema – moet woekeren met ruimte, en met allemaal uitpuilende schappen zit. En het lijkt me niet dat AH wil dat allerlei bezorgers in de winkels rondhollen en de klanten in de weglopen of wil dat er allerlei extra fietsen voor de deur komen te staan. Trouwens de routing van een winkel – groente en fruit als je binnenkomt, verderop de andere producten – is ook heel anders dan van een dark store, waar de 'high runners' voor het grijpen liggen. Dus een supermarkt leent zich sowieso niet goed om als dark store te worden gebruikt."   

Toch zal AH waarschijnlijk wat moeten verzinnen als de flitsbezorgers hun activiteiten inderdaad uitbreiden, aangenomen dat het zich niet de kaas van het brood wil laten eten. Hetzelfde geldt voor Coolblue – dat dan weer wel winkels heeft van waaruit het kan bezorgen. En voor Bol.com. En voor alle andere partijen die producten bezorgen.  

Of het nu is om klanten te vriend te houden of omdat logistieke dienstverlening de hoofdactiviteit is: het ligt voor de hand dat zij zwaar zullen gaan inzetten op flitsbezorging. Er bestaat nu eenmaal behoefte aan. Voorlopig danken de flitsbezorgers hun bestaansrecht misschien vooral aan de jongere gemaksconsument. Maar wellicht dat flitsbezorging net als de mobiele telefoon – waar evenmin iemand om had gevraagd – bij bredere lagen van de bevolking aanslaat en mogelijk zelfs ook een verslavende werking heeft. Als dat zo is, is er maar één, enigszins verrassende conclusie mogelijk. Namelijk: de huidige flitsbezorgers zullen het in hun huidige vorm wel niet allemaal redden. Maar flitsbezorging is een blijvertje.