Bas Jacobs (EUR): Het Nederlandse belastingstelsel kan veel beter

Onlangs verscheen de bundel Ontwerp voor een Beter Belastingstelsel, samengesteld door de economen Bas Jacobs en Sijbren Cnossen. Dat het Nederlandse belastingstelsel veel beter kan, blijkt zonder meer uit het boek. Maar of de voorstellen ook zullen worden doorgevoerd? Jacobs: "Ik hoop op meer politieke overeenstemming op hoofdlijnen waar het belastingstelsel op termijn naartoe zou moeten."

'De beste in zijn vak', oordeelden vakgenoten in 2013 over de econoom Bas Jacobs volgens het blad Vrij Nederland. Destijds was Jacobs zeer nadrukkelijk aanwezig in de media, om zijn licht te laten schijnen op de eurocrisis, om zich tegen de bezuinigingen van het kabinet te keren, om aan te dringen op hervorming van het pensioenstelsel – kortom, 'om maatschappelijk betrokken te zijn' en 'om invloed uit te oefenen op het nationale beleid en mijn stem te verheffen in het publieke debat', zoals hij het destijds uitdrukte. Voor de oppervlakkige waarnemer leek Jacobs wellicht iemand die overal wel verstand van had en daarover maar al te graag zijn opinie gaf.

"Maar dat zou een misverstand zijn", verzekert Jacobs (46, hoogleraar economie en overheidsfinanciën aan de Erasmus Universiteit Rotterdam). "Van accountancy weet ik bijvoorbeeld vrijwel niets. Mijn deskundigheid ligt toch echt op het terrein van de openbare financiën en een beetje macro-economie."

Akkoord: Jacobs is geen allesweter. Maar zijn vakgebied is zeer breed, en zijn kennis bestrijkt ook het Nederlandse belastingstelsel. En juist daarover heeft Jacobs talrijke voor accountants en fiscaal adviseurs interessante ideeën. De lezer kan die tot zich nemen in de onlangs verschenen bundel Ontwerp voor een Beter Belastingstelsel (https://personal.eur.nl/bjacobs/cnossen_jacobs.pdf), samengesteld door Jacobs en fiscaal econoom Sijbren Cnossen.

Jacobs en Cnossen hebben ook meegeschreven aan het boek, samen met 27 andere vooraanstaande economen die zijn ingegaan op hun uitnodiging om voorstellen te doen hoe het Nederlandse belastingstelsel kan worden verbeterd. Dat wil zeggen: "De voorstellen houden de belastingdruk constant en zijn niet bedoeld om meer inkomen te herverdelen of overheidspaternalisme te vergroten", zoals Jacobs en Cnossen het uitdrukken in het eerste hoofdstuk van hun boek. "Dat zijn vragen waar niet economen maar de politiek over hoort te beslissen."

Dat het Nederlandse belastingstelsel veel beter kan, is wat de auteurs betreft duidelijk. "Allerlei economisch nuttige beslissingen van mensen en bedrijven worden door belastingheffing verstoord en dat geeft welvaartsverliezen. En omdat belastingen allesbehalve neutraal en transparant worden geheven, is het stelsel nodeloos gecompliceerd, wordt belastingontwijking aangemoedigd en zijn de uitvoerings- en nalevingskosten hoog", schrijven Jacobs en Cnossen. Jacobs heeft ooit uitgerekend dat het welvaartsverlies van een euro extra belastingopbrengst in Nederland zo’n veertig à vijftig cent bedraagt. En over alle geheven euro’s bedraagt dit ruwweg tien cent per geheven euro. Daar liggen grote mogelijkheden tot verbeteringen. In Ontwerp voor een Beter Belastingstelsel – een ware 'tour de force' – worden deze stuk voor stuk besproken.

Uitdaging voor Nederland

Het is niet goed mogelijk om Ontwerp voor een Beter Belastingstelsel in een prettig leesbaar artikel samen te vatten – daarvoor is het te rijk en veelomvattend – maar een enkel punt eruit lichten kan wel. Aan Jacobs de keuze: wat vindt hij zelf het belangrijkste voorstel uit het boek? "Als je het me met de mes op keel vraagt, is de grootste uitdaging voor Nederland om te komen tot een uniform, symmetrisch, neutraal en efficiënt stelsel van belastingen op kapitaalinkomens. Het staat daarom ook vooraan in het boek."

"Het inkomen uit sparen, beleggen, het eigen huis en pensioen worden nu heel verschillend belast – soms vlak, dan progressief, dan weer forfaitair, of op basis van soms gerealiseerd rendement, terwijl de belangrijkste vermogensbestanddelen – het eigen huis en het pensioen – worden gesubsidieerd met fiscale aftrekposten. Als we huizen en pensioenen net als spaargeld zouden belasten, zouden we jaarlijks zo’n 35 miljard euro extra inkomsten hebben, bijna net zo veel als we uitgeven aan het hele onderwijssysteem. Er zit geen enkele consistentie of economische logica in. Erger nog, om het vermogen van de Nederlander grotendeels in stenen en pensioenfondsen zit, is onze economie erg kwetsbaar en instabiel. In de eerste plaats omdat dit vermogen illiquide is, en mensen er in nood maar moeilijk bij kunnen. In de tweede plaats stimuleert de fiscus met de hypotheekrenteaftrek het maken van schulden, wat als de economie naar beneden gaat, een extra neergaande beweging veroorzaakt." Weg dus met de fiscale subsidies op het eigen woningbezit en het pensioen: "Dan kunnen de tarieven in Box 1 over de hele linie met 9 procentpunten omlaag. Het wordt dan aantrekkelijker om te werken, te scholen, te ondernemen en carrière te maken."

Ook Box 2, de 'pretbox' is Jacobs een doorn in het oog. "De directeur-grootaandeelhouder die een beetje handig is, kan behoorlijk wat uit- of afstel van belastingen organiseren met allerlei fiscale trucs. Zoals zichzelf een laag loon uitkeren – in de regel het gebruikelijke loon van 45.000 euro per jaar – om de progressieve belasting op arbeidsinkomen in box 1 te ontwijken en dit om te zetten in lager belaste dividenduitkeringen in box 2. Beter is het daarom de DGA te belasten volgens het Noorse systeem, dat kijkt naar het gebruikelijke kapitaalinkomen in plaats van het gebruikelijke loon. Je kunt er dan vanuit gaan dat de DGA tussen de 5-10 procent rendement boekt op zijn aandelenvermogen – dat is je gebruikelijke kapitaalinkomen – en dat belasten met de huidige 44 procent die hij nu totaal betaalt aan vennootschapsbelasting en belasting in box 2 over dividenduitkeringen. Alles daarboven kan dan apart worden belast als arbeidsinkomen in box 1. Een andere truc is sparen in de BV, in de wetenschap dat er pas een heffing in Box 3 over hoeft te worden betaald bij uitkering van het spaargeld. Wij stellen voor dat het rentevoordeel dat de DGA heeft gewoon te belasten. Dus geld laten staan mag, maar het wordt belast alsof je het wel had opgenomen."

Uiteindelijk zou er één box moeten komen voor alle vormen van vermogen, waar inkomen uit spaargeld, beleggingen, eigen huis, pensioen en eigen onderneming allemaal tegen één tarief worden belast.

(Bouw)steen in de Hofvijver

Ontwerp voor een Beter Belastingstelsel is bedoeld als een 'steen in de Hofvijver van belastingherziening', aldus Jacobs, 'een bouwsteen, wel te verstaan'. Maar of de politiek ook dankbaar gebruik zal maken van deze 'bouwsteen', hoe fraai deze ook is?

De politieke en maatschappelijk aandacht is beperkt, erkent Jacobs: "De overheid haalt jaarlijks voor 300 miljard euro aan belastingen op, bijna 40 procent van het bruto binnenlands product. Maar de interesse in hoe dat gebeurt is gering. Er is volop aandacht voor de uitgavenkant: we hebben allerlei aparte ministeries, met eigen begrotingen waar uitgebreid over wordt gediscussieerd. De belangstelling voor de inkomstenkant staat daartoe in geen enkele verhouding. De belastingdienst moet het doen met één of nu twee staatssecretarissen en een begroting die een bijlage is bij die van het Ministerie van Financiën."

Aan de andere kant is de herziening van het belastingstelsel een onderwerp dat in zoverre actueel is dat er al jaren over wordt gesproken of het belastingstelsel niet weer eens op de schop moet na de vorige ingrijpende herziening in 2001, met de invoering van het boxenstelsel. "Er zitten bovendien zoveel ongerijmdheden en inefficiënties en niet-neutraliteiten in het huidige systeem dat de urgentie om het ingrijpend te hervormen steeds groter wordt. Dat ziet de politiek ook in. Het wordt denk ik een belangrijk thema in de volgende verkiezingen. En ik ben overtuigd dat er een politiek draagvlak is voor veranderingen. En ik heb goede hoop dat het op termijn de kant op gaat die wij bepleiten. Hier en daar is dat nu al het geval, kijk naar de geleidelijke beperking van de hypotheekrenteaftrek. Misschien dat het niet allemaal even snel zal gaan, is geen bezwaar. Het is zelfs goed dat de fiscale subsidies op het eigen huis en het pensioen niet van de ene dag op de andere worden afgeschaft: dit zou het vertrouwen in de politiek ondermijnen van mensen die hier langdurige verplichtingen zijn aangegaan. Andere zaken kunnen overigens wel direct worden aangepakt, zoals het vervangen van het gebruikelijke loon van de DGA door een gebruikelijk kapitaalinkomen of het belasten van het rentevoordeel bij vermogensopbouw in de BV."

Jacobs denkt dat er best meer politieke overeenstemming kan worden bereikt over 'de hoofdlijnen waar het op termijn naar toe zou moeten met ons belastingstelsel'. "Het is geen probleem dat de politici verschillende opvattingen hebben vanwege hun andere visie op de maatschappij en economie. Het grootste gevaar is dat die visie juist volkomen ontbreekt, omdat politici niet duidelijk meer weten waar ze voor zouden moeten staan en op basis van welke opvattingen ze politiek zouden moeten bedrijven. Dat leidt er maar al te vaak toe dat ze zich achter gevestigde belangen blijven verschuilen, hun stokpaardjes blijven berijden en geen enkele poging meer doen om tot een belastinghervorming te komen."